کابل، ۱۲ ثور ۱۴۰۵ برابر با ۲ می ۲۰۲۵ — مرکز خبرنگاران افغانستان در آستانه روز جهانی آزادی رسانه‌ها، نگرانی شدید خود را نسبت به تشدید محدودیت‌ها بر رسانه‌ها و خبرنگاران آزاد و ادامه بازداشت‌های گسترده در کشور اعلام کرد و هشدار می‌دهد که این وضعیت، آزادی رسانه‌ها را به طور جدی مختل کرده است.
یافته‌های مرکز خبرنگاران افغانستان از وضعیت آزادی رسانه‌ها در کشور در یک سال گذشته که امروز نشر شد، نشان می‌دهد که از ماه می ۲۰۲۴ تا کنون، سطح آزادی رسانه‌ها و حقوق بنیادی خبرنگاران در افغانستان به شدت کاهش یافته است و حقوق آنان در مقایسه با دوره قبل (می ۲۰۲۳ تا می ۲۰۲۴) به طور گسترده‌تری نقض شده است.
تشدید محدودیت‌ها بر رسانه‌ها و خبرنگاران
از مهم‌ترین نشانه‌های تشدید محدودیت‌ها بر آزادی رسانه‌ها در کشور، ابلاغ و اجرای هفت دستورالعمل رسانه‌ای جدید از سوی اداره حاکم است که پس از شانزده دستورالعمل قبلی ابلاغ شده‌اند و طیف وسیعی از فعالیت‌های رسانه‌ای را هدف قرار می‌دهد؛ این شامل ممنوعیت نشر تصاویر زنده جان، ممنوعیت همکاری با رسانه‌های تبعیدی، ممنوعیت نشر برنامه‌ها و میزگردهای زنده سیاسی و اقتصادی، ممنوعیت نقد و یا به چالش کشیدن سیاست‌ها و مسئولان اداره حاکم، ممنوعیت حضور کارشناسان تائید نشده از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ در رسانه‌ها، فشار بر رسانه‌ها برای «شهید» خواندن مقام‌های کشته‌شده اداره حاکم و اعلام ممنوعیت فعالیت رسانه‌های ویژه زنان در برخی ولایات می‌باشد.
افزایش صلاحیت و دخالت وزارت امر به معروف و نهی از منکر در امور رسانه‌ها
یک نشان برجسته از بدتر شدن وضعیت آزادی رسانه‌ها در دوازده ماه گذشته، افزایش نقش وزارت امر به معروف و نهی از منکر در امور رسانه‌ها است. این وزارت، مطابق با قانون امر به معروف و نهی از منکر، صلاحیت گسترده‌ای در نظارت و بررسی کارهای رسانه‌ها کسب کرده است؛ و نه تنها در امور رسانه‌ها به طور مستقیم دخالت می‌کند، بلکه در بستن و تنبیه رسانه‌هایی که از دستورهای این وزارت سرپیچی کرده‌اند، نقش مستقیم داشته است و حتی خبرنگاران را تهدید و به بازداشت آنان اقدام کرده است. نادیده گرفتن محدودیت‌های ناشی از قانون امر به معروف از جمله در زمینه ممنوعیت نشر تصاویر زنده‌جان و سرپیچی خبرنگاران از دستور ممنوعیت همکاری با رسانه‌های تبعیدی، از دلایل عمده برخورد اداره حاکم با رسانه‌ها و خبرنگاران بوده است.
آمار و رویدادهای نقض آزادی رسانه‌ها در یک سال گذشته
یافته‌های مرکز خبرنگاران افغانستان از وضعیت آزادی رسانه‌ها در این کشور در یک سال گذشته که امروز نشر شد، نشان می‌دهد که از ماه می ۲۰۲۴ تا کنون، سطح آزادی رسانه‌ها و حقوق بنیادی خبرنگاران در افغانستان به شدت کاهش یافته است. بر پایه داده‌های ثبت‌شده در مرکز خبرنگاران افغانستان، از می ۲۰۲۴ تا اکنون، دست‌کم ۲۱۵ رویداد نقض آزادی رسانه‌ها ثبت شده است که شامل ۱۷۵ مورد تهدید مستقیم و غیرمستقیم و ۴۰ مورد بازداشت خبرنگاران می‌باشد که در مقایسه با دوره قبل (می ۲۰۲۳ تا می ۲۰۲۴) حدود ۵۸ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
ااز جمله موارد برجسته، تعطیلی موقت حداقل نه رادیو و تلویزیون (از چند روز تا چهل روز) و تعطیلی یک رادیو و غیر فعال شدن و یا تغییر ماهیت ۲۵ تلویزیون به رادیو می‌باشد که بیشتر در پی گسترش ممنوعیت نشر تصاویر زنده جان در ولایات مختلف اتفاق افتاده است. این ممنوعیت هم‌اکنون در دست‌کم ۱۷ ولایت از مجموع سی‌و چهار ولایت کشور به شکل رسمی اعلام و اجرا می‌شود. این تلویزیون‌ها، که بیشتر آن‌ها شاخه‌های ولایتی تلویزیون ملی و برخی خصوصی هستند، به رادیو تغییر ماهیت داده‌اند و مشخص نیست چه زمانی اجازه فعالیت آزادانه خواهند یافت.
همچنین، از بین خبرنگاران بازداشت‌شده، ۱۰ تن هنوز در زندان به سر می‌برند که هفت تن از آنان به حبس‌هایی از هفت ماه تا سه سال محکوم شده‌اند.
تأثیر افزایش محدودیت‌ها و فشارها بر فعالیت رسانه‌ها و خبرنگاران
بر اساس یافته‌های مرکز خبرنگاران افغانستان، در حالی که کمک‌ها و همکاری‌های بین‌المللی با کشور به شدت کاهش یافته است و رسانه‌ها با کاهش جدی درآمد ناشی از تبلیغات تجاری مواجه‌اند، محدودیت‌های گسترده در دسترسی به اطلاعات، نظارت‌های پیش و پس از نشر، و افزایش مالیات‌ها و هزینه‌های تمدید جواز فعالیت، فشارهای جدی بر رسانه‌های خصوصی وارد کرده است. در این راستا، شمار رسانه‌های فعال نیز کاهش یافته و بسیاری از کارمندان و خبرنگاران، به ویژه زنان، با کاهش شدید درآمد و حقوق مواجه شده‌اند. تعداد اندکی از رسانه‌ها که کارمند زن دارند، تحت فشار قرار گرفته‌اند تا به جای زنان، کارمند مرد استخدام کنند و یا زنان، از راه دور و از خانه با رسانه‌ها همکاری نمایند. در تازه‌ترین اقدام، اداره امر به معروف بدخشان بر مبنای ماده دیگری از قانون امر به معروف و نهی از منکر که صدای زن را عورت یا خصوصی می‌داند، فشارها بر زنان کارمند در رسانه‌ها را افزایش داده است. در همین راستا، و در تحولی بی‌سابقه، مسؤولان اداره حاکم در ولایت بدخشان طرح بستن دائم دو رادیوی ویژه زنان در این ولایت را روی دست گرفته‌اند.
مرکز خبرنگاران افغانستان ضمن هشدار شدید به پیامدهای ادامه این وضعیت بر امنیت، سلامت روان و توسعه جامعه، از حق فعالیت رسانه‌های آزاد و دسترسی به اطلاعات به عنوان بخشی از حقوق بنیادی مردم حمایت می‌کند و از اداره حاکم می‌خواهد که با لغو محدودیت‌های اعمال‌شده، به رسانه‌ها و خبرنگاران اجازه دهند از حقوق بنیادی خود بر اساس قانون رسانه‌های همگانی برخوردار شوند.