۳۰ دسمبر ۲۰۲۲(برابر با ۱۰جدی ۱۴۰۱)
کابل- مرکز خبرنگاران افغانستان) AFJC) امروز گزارش خود را در مورد وضعیت خبرنگاران و رسانه‌ها در افغانستان در سال ۲۰۲۲ منتشر کرد.
بر پایه این گزارش، وضعیت آزادی رسانه‌ها و خبرنگاران در سال ۲۰۲۲ در افغانستان به شدت رو به وخامت نهاده و در کنار افزایش بی‌سابقه رویدادهای خشونت و تهدید خبرنگاران، فضای کار برای رسانه‌ها نیز به شکل بسیار جدی محدود شده است. یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که آزادی‌های جامعه رسانه‌ای افغانستان که در جریان دو دهه اخیر و تا قبل از آغاز حاکمیت دوباره «امارت اسلامی» در میانه آگست ۲۰۲۱ بدست آمده بود، به سرعت به سوی محو شدن پیش می‌رود.
در این گزارش آمده است که مرکز خبرنگاران افغانستان در سال ۲۰۲۲، دست‌کم۲۶۰ رویداد نقض آزادی رسانه‌ها و خبرنگاران را که شامل تهدید، بازداشت و برخورد خشونت‌آمیز است، ثبت کرده است که در مقایسه با سال ۲۰۲۱، حدود ۱۳۸ درصد افزایش داشته است. یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که به استثنای چند مورد، متباقی رویدادها از سوی اداره‌ها و یا افراد منسوب به «امارت اسلامی» به ویژه نیروهای امنیتی و استخباراتی امارت صورت گرفته است. درسال ۲۰۲۱ دست‌کم ۱۰۹ رویداد شامل ۸ مورد جان باختن خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای و همچنان بازداشت و تهدید خبرنگاران از سوی این نهاد به ثبت رسید بود.
از مجموع رویدادهای ثبت شده در سال ۲۰۲۲ در مرکز خبرنگاران افغانستان، دست‌کم ۱۱۹ مورد آن بازداشت موقت خبرنگاران از یک تا چند ساعت و روز و چندین ماه می‌باشد که اکثریت آن توام با خشونت فیزیکی و روانی، توهین و تحقیر بازداشت شدگان همراه بوده است. حدود نیمی از رویدادهای بازداشت خبرنگاران(۵۸ مورد) در کابل، ۱۱ مورد در قندهار، ۱۱ مورد در پکتیا، ۷ مورد در غزنی، ۶ مورد در فاریاب، در هر یک از ولایات هرات، سمنگان، و بامیان ۳ مورد، دو مورد درهر یک از ولایات پروان، ارزگان، لوگر و غور، و در هر یک ولایات کاپیسا، بلخ، تخار، ننگرهار، خوست، هلمند، زابل، فراه، و بادغیس، یک رویداد بازداشت ثبت شده است.
از جمله خبرنگاران بازداشت شده، دست‌کم سه خبرنگار و کارمند رسانه از جمله خالد قادری، مجری سابق رادیو نوروز در هرات از ۱۷ مارچ ۲۰۲۲، فیض‌الله فیض‌بخش خبرنگار آزاد از ۱۷ آگست ۲۰۲۲ در کابل و قدرت الله ترار، خبرنگار تلویزیون زرغون در خوست از ۱۱ نوامبر ۲۰۲۲ تا اکنون در زندان هستند. خالد قادری به دلیل نشر دیدگاه انتقادیاش در مورد «امارت اسلامی» در شبکه‌های اجتماعی از سوی محکمه هرات به یک سال زندان محکوم شده است. فیض‌بخش هنگام تصویربرداری از محل «کشته شدن» ایمن ظواهری رهبر القاعده در کابل، و ترار به دلیل کار خبرنگاری و پست‌های انتقادیاش در شبکه‌های اجتماعی بازداشت شده است.
مرکز خبرنگاران افغانستان در۱۲ماه گذشته، ۱۲۸ رویداد تهدید خبرنگاران و رسانه‌ها نیز ثبت کرده است. کمتر از نیمی از این قضایا(۵۰ مورد) در کابل، ۹ مورد در ننگرهار، ۸ مورد در فاریاب، و در هر کدام از ولایات کاپیسا و قندهار ۷ مورد ثبت شده است. در هر یک از ولایات پروان، لوگر، غزنی، بامیان، و بادغیس، ۴ مورد، در فراه، غور، سمنگان و بلخ، هر کدام ۳ مورد، در ولایات کندز، سرپل، پنجشیر، هلمند و هرات، هر یک ۲ مورد، و یک مورد در هر یک از ولایات تخار، کنر، پکتیکا، خوست و زابل ثبت شده است.
همچنان، در جریان سال ۲۰۲۲، دست‌کم ۱۱ رویداد جداگانه خشونت فیزیکی و ضرب و شتم رخ داده است که از این تعداد، ۴ قضیه در کابل، ۲ قضیه در بادغیس و در هریک از ولایات بلخ، سمنگان، تخار، ننگرهار و زابل، ۱ قضیه به ثبت رسیده است. دراین مدت حداقل دو رویداد منجر به زخم برداشتن خبرنگاران در کابل رخ داده است.
یک تحول مثبت در سال ۲۰۲۲، این بود که خوشبختانه هیچ خبرنگار و کارمند رسانه‌ای قربانی حمله‌های هدفمند نشد. در این سال تلاش‌هایی از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ از جمله بخاطر احیاء کمیسیون رسیدگی به شکایات و تخلفات رسانه‌ای و آغاز فعالیت کمیسیون مستقل دسترسی به اطلاعات تحت عنوان حمایت از خبرنگاران و رسانه‌ها صورت گرفت اما این کار در عمل نتیجه ملموسی برای بهبود وضعیت نداشته است.
جامعه رسانه‌ای افغانستان بعد از سقوط نظام جمهوری و روی کار آمدن حاکمیت «امارت اسلامی»(۱۵ آگست ۲۰۲۱) در دو بُعد کمی و کیفی دچار تحول بزرگی شده است. بررسی‌های مرکز خبرنگاران افغانستان نشان می‌دهد در حالی که بیشتر نیمی از حدود ۶۰۰ رسانه(صوتی، تصویری، چاپی و آنلاین) فعال کشور با روی کار آمدن دوباره امارت بسته شده‌اند و صدها خبرنگار و کارمند رسانه‌ای کشور را ترک کرده‌اند، زنان خبرنگار به حاشیه برده شده‌اند و رسانه‌های آزاد و آزادی بیان در پی تشدید اعمال محدودیت‌ها از سوی امارت به سوی محو کامل سوق داده شده است.
یافته‌های مرکز خبرنگاران افغانستان نشان می‌هد که دستگاه امنیتی به ویژه اداره استخبارات و همچنان وزارت امر به معروف به شکل مستقیم و غیر مستقیم با -بازداشت، تهدید و ترساندن خبرنگاران- روند سرکوب آزادی رسانه‌ها و آزادی بیان را پیش می‌برند. در حال حاضر نه تنها در ولایات، بلکه در کابل نیز امکان تهیه و نشر گزارش‌های آزاد و تحقیقی و یا برنامه‌های چالشی رسانه‌ای به دلیل محدودیت شدید در دسترسی به اطلاعات و تهدید و ترس از زندان و شکنجه به شدت محدود شده است و خودسانسوری به اوج رسیده است.
مرکز خبرنگاران افغانستان با درنظرداشت اهمیت نقش خبرنگاران و رسانه‌های آزاد و مستقل در توسعه و پیشرفت کشور، از «امارت اسلامی» می‌خواهد با اجرای قانون رسانه‌ها و قانون دسترسی به اطلاعات زمینه فعالیت رسانه‌های آزاد را بر مبنای این قوانین فراهم سازد و از آن‌ها حمایت کند.