29 دسامبر 2023
کابل- مرکز خبرنگاران افغانستان AFJC) ) امروز گزارش خود را در مورد وضعیت خبرنگاران و رسانه‌ها در افغانستان در سال 2023 منتشر کرد.
بر پایه این گزارش، رسانه‌ها و خبرنگاران در سال 2023 در افغانستان، به لحاظ سطح آزادی و برخورداری از حقوق بنیادی و قانونی‌شان با محدودیت‌های شدیدی مواجه بودند و حقوق‌شان به شکل گسترده‌ای نقض شده است.
مبنای این محدودیت‌ها و نقض حقوق گسترده حقوق خبرنگاران و رسانه‌ها، دست‌کم 14 دستورالعمل رسانه‌ای بوده است که شماری از آن‌ها در سال 2023 صادر شده است. این دستورالعمل‌ها طیف وسیعی از امور مرتبط با رسانه‌ها را در برمی‌گیرد که شامل ممنوع شدن کار زنان در رادیو تلویزیون ملی، ممنوع شدن پوشش خبری تظاهرات و اعتراض‌های مدنی، وضع محدودیت بر چگونگی تهیه و نشر خبر و گزارش و تولید محتوا، الزام به نام بردن از طالبان به عنوان حکومت افغانستان، ممنوع شدن نشر موسیقی، الزام زنان خبرنگار به پوشاندن صورت و منع حضور زنان در نمایش‌نامه‌ها و برنامه‌های سرگرمی رسانه‌ای، تفکیک جایگاه حضور زنان و مردان در رسانه‌ها و ممنوعیت مصاحبه زنان با مردان و یا مردان با زنان می‌شود. خودداری رسانه‌ها از مصاحبه با مخالفان و منتقدان طالبان، ممنوع شدن پخش برنامه‌های رادیو تلویزیون‌های بین‌المللی در افغانستان، ممنوع شدن نشر اعلان‌های تجارتی با محتوای سیاسی، امنیتی و اجتماعی بدون هماهنگی مقام‌های مسؤل، ممنوع شدن نقد مسؤلان حکومت طالبان، ممنوع شدن نشر صدای زنان از رسانه‌ها(هلمند) و ممنوع شدن همکاری با «رسانه‌های ممنوعه» از دیگر دستورالعمل‌های صادر شده می‌باشد که همه آن‌ها با جدیت در 12 ماه گذشته اجرا شد.
در این گزارش تصریح شده است که در سال 2023 اجرای کامل این دستورالعمل‌ها که در برخی موارد بسیار گسترده و مبهم می‌باشد، بر تولید برنامه رسانه‌ها و محتوای کاری آن‌ها تاثیر ویران‌گری داشته است. مقام‌های طالبان به ندرت با رسانه‌ها مصاحبه می‌کنند و سخنگویان رسمی نیز برای همه خبرنگاران و در زمان مناسب قابل دسترس نیستند و یا به سادگی و به راحتی از پاسخ‌گویی به سؤال‌های جدی و عمیق خودداری می‌کنند.
هر چند در این دستورالعمل‌های رسانه‌ای در مورد پیامدهای خودداری خبرنگاران و رسانه‌ها از اجرای آن‌ها چیزی گفته نشده است، با این‌حال یافته‌های مرکز خبرنگاران افغانستان نشان می‌دهد که خبرنگارانی که این دستورها را نادیده گرفتند، تهدید و یا زندانی شده‌اند و یا رسانه‌ها با اقدام‌های تنبیهی از جمله منع فعالیت موقت یا دائمی مواجه گردیده‌اند.
در گزارش سالانه مرکز خبرنگاران افغانستان آمده است که شمارشگر این نهاد در سال 2023، دست‌کم 168 رویداد نقض حقوق خبرنگاران را ثبت کرده است که شامل جان باختن یک خبرنگار و زخم برداشتن 19 خبرنگار دیگر، 87 مورد تهدید و 61 مورد بازداشت خبرنگاران می‌باشد. موارد ثبت شده نقض حقوق خبرنگاران و رسانه‌ها در سال 2023 به لحاظ کمی نسبت به 260 رویداد ثبت شده در سال 2022 کاهش قابل ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد اما از نظر کیفی و ساختاری تغییری مشاهده نمی‌شود. تشدید اعمال فشار بر رسانه‌ها و خبرنگاران با اجرای این دستورالعمل‌ها، از یک سو باعث کاهش سطح آزادی و استقلال کاری آن‌ها و از سوی دیگر سبب تشدید خودسانسوری و چرخش رسانه‌ها به پوشش رویدادهای بشردوستانه و آموزشی شده است.
از مجموع رویدادهای ثبت شده در سال 2023، هشت مورد منع فعالیت رسانه‌ها بوده است که پنج مورد آن به صورت موقت از یک تا چندین هفته بوده است و سه رسانه دیگر شامل دو وب‌سایت خبری و یک رادیو همچنان اجازه فعالیت ندارند.
افزون بر این، در 12 ماه گذشته، دست‌کم 4 جلسه محاکمه برای مدیران مسؤل رسانه‌ها و خبرنگاران در کشور برگزار شده است. برپایه معلومات مرکز خبرنگاران افغانستان، این دادگاه‌ها برای رسیدگی غیابی به اتهام‌های مدیران مسؤل 10 رسانه خصوصی، محاکمه حضوری سه کارمند رادیو و تلویزیون ملی و مدیران مسؤل دو رادیو خصوصی برگزار شد که بجز در پرونده کارمندان رادیو و تلویزیون ملی و مدیر مسؤل یک رسانه خصوصی که جنایی اعلام شد، دیگر متهمان بخاطر کار رسانه‌ای تحت پیگرد قرار گرفتند. از جمله محکوم شدگان، در حال حاضر مدیر مسؤل دو رسانه که هر کدام به یک سال زندان محکوم شده‌اند، در حال گذارندن دوران محکومیت خود می‌باشند.
یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که اداره استخبارات و همچنان وزارت امر به معروف طالبان به شکل مستقیم و غیر مستقیم با -بازداشت، تهدید و ترساندن خبرنگاران- روند سرکوب رسانه‌ها و آزادی بیان را در سال 2023 را به عهده داشتند و تلاش زیادی کردند تا دستورالعمل‌های رسانه‌ای را با شدت و جدیت اجرا کنند. در عین حال، با وجود تلاش‌های وزارت اطلاعات و فرهنگ جهت رسیدگی به شکایات و تخطی‌ها از طریق کمیسیون اختصاصی آن، این کمیسیون به دلیل اعمال قدرت و فشار نمایندگان استخبارات و امر به معروف موفقیت ملموسی در بهبود وضعیت نداشته است و حتی در مواردی عامل و باعث نقض حقوق خبرنگاران و رسانه‌ها شده است.
مرکز خبرنگاران افغانستان با ابراز نگرانی شدید از ادامه نقض جدی حقوق خبرنگاران و رسانه‌ها در کشور، از حکومت طالبان می‌خواهد با لغو دستورالعمل‌های فرا قانونی رسانه‌ای و اجرای قانون رسانه‌ها و قانون دسترسی به اطلاعات که آن را قابل اجرا دانسته است، زمینه فعالیت رسانه‌های آزاد را بر مبنای این قوانین فراهم سازد و از آن‌ها حمایت کند.
برای دسترسی به متن کامل گزارش سالانه به این نشانی مراجعه کنید.