گزارش وضعیت آزادی رسانهها و خبرنگاران در افغانستان
در جریان سومین سال زماممداری«امارت اسلامی افغانستان»[طالبان]
معرفی
با سقوط نظام جمهوری اسلامی در ۲۴ اسد ۱۴۰۰ و بازگشت دوباره گروه طالبان به قدرت که به تغییرات ساختاری عمیقی در عرصههای مختلف به ویژه سیاسی و آزادیهای اجتماعی و مدنی انجامید، جامعه رسانهای افغانستان نیز به لحاظ کمی و کیفی و هم از نظر سطح برخورداری از استقلال و آزادی کار دچار یک تحول منفی عمیق شد.
طالبان در بازگشت دوباره به قدرت، حکومت خود را بار دیگر همانند دهه هشتاد خورشیدی با نام «امارت اسلامی افغانستان» ایجاد کرد. در دور نخست حکومتداری طالبان که پنج سال (۱۳۷۵-۱۳۸۰) طول کشید، چگونگی برخورد این گروه با آزادیهای مدنی و به ویژه آزادی بیان توام با محدودیت شدید و بسیار سختگیرانه بود. طالبان در آن زمان که هنوز رسانههای خصوصی و آزاد وجود نداشت، رادیو و تلویزیون دولتی و چند نشریه مرتبط را نیز بسیار محدود کردند. آنان در عین حال با ممنوع کردن تصویربرداری، تماشای تلویزیون، فلم و ویدئو، شنیدن موسیقی و یا نشر آن، مجازات سختی را برای کسانی که دستورالعملها در این زمینه را نادیده میگرفتند، اجرا میکردند.
اما بعد از سقوط حکومت طالبان در سال ۱۳۸۰ و تغییرات گسترده سیاسی که با حمایت جامعه بینالمللی صورت گرفت، با درنظرداشت باورهای دینی و ارزشهای فرهنگی کشور و ارزشهای مشترک جهانی، مردم از آزادیهای اجتماعی و مدنی زیادی برخوردار شدند. در بستر این روند که به مدت دو دهه ادامه یافت، حق آزادی بیان در قانون اساسی کشور به رسمیت شناخته شد، رسانههای آزاد و متکثر شکل گرفت و قوانین و مقررههای ویژهای برای رسانههای آزاد و حقوق خبرنگاران و کارمندان رسانهای تدوین و تصویب شد. در این دوره ۲۰ ساله به رغم جان باختن بیش از 120 خبرنگار و کارمند رسانهای در کشور، و وجود تهدیدها و چالشهای کاری ویژه محیط جنگی و غیر عادی، دستاوردهای کشور در زمینه آزادی بیان و رسانههای آزاد چشمگیر بود و افغانستان در این زمینه وضعیت به مراتب بهتری نسبت بسیاری از کشورهای همسایه و منطقه داشت.
اما با سقوط نظام «جمهوری اسلامی افغانستان» و بازگشت طالبان به قدرت، صفحه تازهای با درونمایی تاریک و مبهم در مقابل جامعه رسانهای کشور باز شد که اثرات آن در سه سال گذشته به مرور ملموستر و آشکارتر شده است. موج جدیدی از «فرار مغزها» همزمان با سقوط نظام آغاز شد و در همین راستا صدها خبرنگار و کارمند رسانهای شامل مردان و زنان کشور را ترک کردند و به کشورهای غربی مهاجرت کردند. به دلیل تشدید محدودیتها برای رسانههای آزاد و خبرنگاران، روند خروج کارمندان رسانهای از کشور در سال سوم نیز ادامه پیدا کرد. مقامهای طالبان در 12 ماه گذشته فشارها بر رسانهها و خبرنگاران آزاد را به شیوههای مختلف افزایش دادند و آمار تهدید و بازداشت خبرنگاران به میزان بالایی ادامه یافت.
خلاصه گزارش
گزارش کنونی مرکز خبرنگاران افغانستان شامل آمار موارد نقض آزادی رسانهها و خبرنگاران در جریان سال سوم زمامداری«امارت اسلامی»( ۲۴ اسد 1402 تا ۲۴ اسد 1403) در هشت حوزه یعنی تمام ۳۴ ولایت کشور میشود. همچنان، در این گزارش، رویدادهای مهم مرتبط با خبرنگاران و رسانههای کشور درج شده است و گفتار و کردار مقامهای طالبان در زمینه فعالیت رسانهها و خبرنگاران درج و بررسی شده است.
در این گزارش ضمن بررسی حرف تا عمل مقامهای طالبان در رابطه با رسانههای و خبرنگاران در سومین سال زمامداری طالبان در کشور، آمار رویدادهای نقض حقوق رسانهها و خبرنگاران در 12 ماهه گذشته ارایه شده است و وضعیت سال سوم با سال دوم (دومین سال زمامداری طالبان) و وضعیت سال اول مقایسه شده است.
در سال سوم زمامداری طالبان سیاست و یا رویکرد رسمی حکومت طالبان با عملکرد آن در رابطه به رسانههای آزاد، همانند سال دوم یکدست و واضح نبود. از یک سو سخنگویان ارشد حکومت طالبان و مقامهای وزارت اطلاعات و فرهنگ از اجرایی بودن قانون رسانههای دوره جمهوری که رسانههای آزاد و آزادی بیان را در چارچوب خاصی به رسمیت میشناسد، سخن گفتند و اینکه این قانون «با شریعت» و «اصول امارت اسلامی» طالبان برابر است و به زودی با «اندکی تفاوت» توشیح خواهد شد. همزمان، اما در جریان 12ماه گذشته دیده شد که نگرش فکری به شدت محافظهکار سنتی و مذهبی به موضوع آزادی بیان و رسانههای آزاد غالب است. در همین راستا، شماری از مقامها که در منصبهای ارشد اجرایی قرار دارند از ضرورت « تغییر ذهن» خبرنگاران به موضع و پالیسی رهبری طالبان و برخورد با کسانی حرف زدند که خلاف این رویه عمل میکنند. البته آنچه که در زمینه آزادی رسانهها و خبرنگاران در کشور در جریان سال سوم زمامداری طالبان رخ داد، نتیجه همین رویه به شدت محافظهکار بود که در مواردی به لحاظ محتوایی بر آن افزوده شده و شدیدتر بود.
یکی از نشانههای شدیدتر شدن رویکرد برخورد با رسانهها و خبرنگاران آزاد در 12 ماه گذشته، ادامه صدور دستورالعملهای رسانهای بود. در حالی که قانون رسانهها در حرف اجرایی بود و بجز در مواردی گزینشی از جمله بخاطر وجهه قانونی بخشیدن به کمیسیون رسیدگی به شکایات و تخلفات رسانهای مورد استفاده قرار نگرفت اما به موازات آن مقامهای طالبان به صدور دستورالعملهای رسانهای ادامه دادند. یکی از این دستورها که به صورت مکتوب از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ به رسانهها ابلاغ شد، خودداری رسانهها از به کار بردن آنچه که «اصطلاحات بیگانه» و «حفظ هویت ملی» خوانده شد، میباشد. این درخواست تهدیدگونه پیش از ابلاغ علنی به صورت مستقیم با مسؤلان تعدادی از رسانهها در کابل شریک شده بود و در این همین راستا برخی منابع گفتند محور آن چگونگی استفاده از واژههای زبان فارسی توسط رسانهها بوده است.
دستور دیگری که در 12 ماه گذشته صادر شد، دستور ممنوع بودن عکاسی و تصویربرداری در نشستهای رسمی و غیر رسمی مسؤلان محلی در قندهار میباشد که کار خبرنگاران و رسانهها در این ولایت را بیشتر از پیش محدود کرد. دستورالعمل سوم سال سوم زمامداری طالبان، ممنوع شدن هر نوع تماس تلفنی دختران با رادیوها و تلویزیوهای این ولایت میباشد. قوماندانی امنیه خوست به مسؤلان رسانههای محلی هشدار داد در صورتی که زمینه تماس تلفنی دختران با رسانهها را فراهم کنند، احضار و مورد پیگیرد قرار خواهند گرفت.
مقامهای طالبان در سالهای اول و دوم زمامداری دستکم 14 دستورالعمل به موازات قانون رسانههای همگانی کشور صادر کردند در حالی که بارها سخنگو حکومت طالبان و مقامهای وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان قانون رسانههای همگانی دوره نظام جمهوری مشکل خاصی ندارد و این قانون اجرایی میباشد. این دستورالعملها که طیف وسیعی از امور مرتبط با رسانهها را در برمیگیرد شامل ممنوع بودن کار زنان در رادیو تلویزیون ملی، ممنوع بودن پوشش خبری تظاهرات و اعتراضهای مدنی، وضع محدودیت بر چگونگی تهیه و نشر خبر و گزارش و تولید محتوا، الزام به نام بردن از طالبان به عنوان حکومت افغانستان، ممنوع بودن نشر موسیقی، الزام زنان خبرنگار به پوشاندن صورت و منع حضور زنان در نمایشنامهها و برنامههای سرگرمی رسانهای، تفکیک جایگاه حضور زنان و مردان در رسانهها و ممنوعیت مصاحبه زنان با مردان و یا مردان با زنان میشود. خودداری رسانهها از مصاحبه با مخالفان و منتقدان طالبان، ممنوع بودن پخش برنامههای رادیو تلویزیونهای بینالمللی در افغانستان، ممنوع بودن نشر اعلانهای تجارتی با محتوای سیاسی، امنیتی و اجتماعی بدون هماهنگی مقامهای مسؤل، ممنوع بودن نقد مسؤلان حکومت طالبان، ممنوع بودن عکاسی و تصویربرداری در هلمند، ممنوع بودن نشر صدای زنان از رسانهها(هلمند) و ممنوع بودن همکاری با «رسانههای ممنوعه» از دیگر دستورالعملهای صادر شده میباشد.
با وصف این، اما این دستورالعملها که مبنای حقوقی و قانونی آنها تعریف نشدهاند و برخی مواد آنها روشن نیست و مبهم میباشد، زمینه ساز ادامه محدودیتهای کاری بر رسانههای آزاد و خبرنگاران شده است و امکان کار آزاد و مستقل را از رسانههای خصوصی که همچنان با وجود مشکلات اقتصادی فعال ماندهاند، گرفته است.
در این گزارش تصریح شده است که درسال سوم زمامداری طالبان خوشبختانه هیچ رویداد حمله هدفمند بر خبرنگاران و رسانهها باشد گزارش نشد که در مقایسه با سال اول که دو کارمند رسانهای و در سال دوم که یک گزارشگر در یک حمله هدفمند کشته شد، یک تحول مثبت میباشد. هر چند طالبان تا قبل از بازگشت دوباره به قدرت، مسؤلیت برخی از رویدادهای مرگبار علیه خبرنگاران و کارمندان رسانهای را در دوره بیست ساله نظام جمهوری را به عهده گرفته بود و یا از متهمان اصلی در شمار زیادی از دیگر رویدادهایی می باشند که طی آنها بیش از ۱۲۰ خبرنگار و کارمند رسانهای جان باختند.
در گزارش آمده است که مرکز خبرنگاران افغانستان در 12 ماه گذشته،181 رویداد نقض آزادی رسانهها و خبرنگاران را که شامل تهدید و بازداشت است، ثبت کرده است که چند مورد بیشتر از سال دوم میباشد. رویدادهای ثبت شده در این مدت شامل 133 مورد تهدید از جمله بستن موقت چهار رسانه از چندین ساعت تا یک هفته و پنج ماه و تعطیلی دایمی چهار رسانه دیگر و تعلیق و خودداری از تمدید جواز نشراتی شماری از رسانهها و 48 مورد بازداشت خبرنگاران و کارمندان رسانهای میباشد که از آن جمله دو خبرنگار همچنان زندانی هستند.
آمار ثبت شده نقض حقوق رسانهها و خبرنگاران در سال دوم، ۱۷۹ رویداد از جمله جان باختن یک گزارشگر، ۲۰ مورد زخم برداشتن خبرنگاران، ۹۴ مورد تهدید، ۵۹ بازداشت و پنج رویداد خشونت فیزیکی ثبت کرده بود. در سال اول تعداد رویدادها ۱۸۷ مورد بود.
در گزارش خاطر نشان شده است که در سومین سال زمامداری طالبان مشکلات شدید اقتصادی رسانهها به دلیل کاهش اعلانهای تجارتی و کمبود پروژههای حمایتی ادامه پیدا کرد و در کنار آن فشارهای مالیاتی رو به افزایش نهاد. افزون براین در 12 ماه گذشته خروج کارمندان رسانهای از کشور نه تنها پایان نیافت بلکه روندی که دو سال قبل با سقوط نظام جمهوری آغاز شده بود، ادامه یافت و شماری زیادی از خبرنگاران به قصد پیدا کردن کار و یا مهاجرت به کشورهای غربی به کشورهای همسایه به ویژه پاکستان و ایران رفتند. در حالی که شرایط زندگی برای مهاجرین افغان در این کشورها و همچنان در ترکیه با گذشت زمان دشوارتر شده است، درخواست پناهندگی شمار اندکی از خبرنگاران در این کشورها پذیرفته شد و بیشتر کسانی که باقی ماندهاند با مشکلات جدی اقتصادی مواجه هستند و نسبت مبهم بودن سرنوشت درخواست پناهندگی خود نگران هستند.
حرف و عمل مقامهای طالبان
(الف) مقامهای طالبان در سومین سال زمامداری خود در رابطه به رسانهها و خبرنگاران چه گفتند؟
- 24 اسد 1402: عبدالسلام حنفی، معاون اداری ریاست الوزراء طالبان در نشستی به مناسبت سالگرد پیروزی طالبان در کابل گفت که اگر کسی تحت پوشش خبرنگار بر خلاف منافع ملی افغانستان فعالیت کند، بازداشت میشود و تحت پیگرد قرار میگیرد.
- 29 اسد 1402: حیاتالله مهاجر فراهی، معین امور نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، در یک نشست خبری در هرات، گفت که برخی از خبرنگاران «به علت کار در رسانههای مخالف امارت اسلامی» بازداشت شدهاند. فراهی گفت: «بدون وزارت اطلاعات و فرهنگ هیچکسی دیگر حق ندارد که در کار رسانهها مداخله کنند و اگر کدام مشکلاتی موجود باشد ما کمیسیون تخطی رسانهها را داریم و این مشکل را از طریق آن حل میکنیم.»
- 30 اسد 1402: عبدالحق حماد، رییس نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان در مراسم بزرگداشت از سالروز استقلال کشور گفت که برخی از محدودیتهای بر رسانهها در کشور وضع شده است. طلوعنیوز به نقل از حماد گفت که این محدودیتها «به هدف نگهداری اصول و ارزشهای کشور » بر رسانهها وضع شده است.
- 28 سنبله 1402: خیرالله خیرخواه سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان گفت که فعالیت رسانههایی که از سوی احزاب سیاسی در کشور پیش برده میشوند، ارزیابی خواهند شد. وی گفت که وزارت اطلاعات و فرهنگ در تلاش است تا رسانههای استفادهجو و رسانههای که برای منافع کشور فعالیت میکنند را جدا بسازد و بر بنیاد تخطیشان آنها را به محکمه راجع خواهد ساخت در موردشان تصمیم گرفته شود.
- 19 میزان 1402: حیات الله مهاجر فراهی معین وزارت امور نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان در گفتگو با رادیو سلام وطندار گفت:« ما برای فعالیت رسانهها تنها سه شرط قرار دادهایم، ارزشهای اسلامی، منافع ملی و فرهنگ و آداب و رسوم افغانی، با درنظرگرفتن این سه مورد رسانهها و تمامی ادارهها میتوانند به فعالیتهای خود ادامه دهند».
- 9 جدی 1402: وزارت اقتصاد طالبان در نامهای رسمی با امضاء «قاری دین محمد حنیف»، سرپرست این وزارت اعلام کرد که یک تعداد از تمویلکنندگان و مؤسسههای داخلی وخارجی علاقهمند به اجرای زمینه آگاهی دهی عامه، تحکیم صلح، دادخواهی، حل منازعات و امثال آن میباشند و بودجههای هنگفتی را برای اجرای اینگونه پروژهها صرف میکنند. در نسخهای از این نامه که مرکز خبرنگاران افغانستان به آن دسترسی پیدا کرده است، آمده است:« از آنجایی که صلح در کشور[افغانستان] حاکم بوده و از طرف دیگر از طریق ادارات محترم ذیربط از قبیل وزارت ارشاد، حج و اوقاف(از طریق تبلیغ و آگاهی دهی در منابر و مساجد و متنفذین قومی به طور دوامدار آگاهی دهی کامل پیرامون موضوعات مختلف در مطابقت با شریعت اسلام انجام میپذیرد، بناء تطبیق پروژههای موازی (فوق) نیاز و ضرورت اولیه پنداشته نمیشود.» در این نامه، از نهادهای داخلی و خارجی خواسته شده است تا بعد از این پروژه و یا بودجهای بخاطر اجرای این گونه پروژهها اختصاص ندهند و در جهت حل نیازمندهای اولیه مردم از قبیل تطبیق پژوژههای خدمات بشردوستانه، توجه و همکاری لازم داشته باشند. در نامه وزیر اقتصاد طالبان تصریح شده است که این وزارت بعد از این از ثبت اینگونه پروژهها در سیستم آنلاین و طی مراحل آن در سطوح مختلف خودداری خواهد کرد و در صورت تطبیق، مؤسسه مورد نظر به کمیسیون عالی ارزیابی جهت انحلال سوق داده خواهد شد. مسؤلان شماری از رسانهها در ولایات مختلف به مرکز خبرنگاران افغانستان گفتند که بعد از صدور این دستور، قرارداد تازه نشر اعلان به ویژه اعلانهای آگاهی دهی عامه نداشتهاند و یا اینگونه اعلانها که از سوی چند شرکت و یا مؤسسه تولیدی تهیه و به رسانهها سپرده میشد، به طور چشمگیری کاهش یافته است.
- 21 جدی 1402: سراجالدین حقانی سرپرست وزارت داخله طالبان در پایان سمینار سه روزه ارتقای ظرفیت سخنگویان ولایتها که در کابل برگزار شد، گفت که رسانهها نقش مهمی در انتقال اطلاعات به مردم دارند و نیاز است که رسانهها از دقت بیشتر کار بگیرند. به گزارش طلوعنیوز، وی با مخاطب قرار دادن سخنگویان گفت: «در بسیاری موارد کوشش کنید که آنچه موقف رهبری است، به مبنا و پالیسی ما مبدل شود و در همان چوکات پیش بریم و با رسانههای که در مرکز و ولایتها هستند، به گونهای رفتار کنیم که ذهنیت آنان را هم به همین مسیر تغییر دهیم.» به گفته حقانی، اطلاعرسانی بهموقع وظیفهای سخنگویان است و باید به آن توجه جدی داشته باشند. سراجالدین حقانی افزود: «یک سخنگو باید از دقت کار گیرد. هر گزارشی که میآید باید آنقدر تحقیق کنند تا صدق و کذب آن معلوم شود و گزارش خود را بر بنیاد آن به شکل صدقانه ترتیب کنند، مبالغه در آن نباشد و اصل مقصد جا داشته باشد.»
- 1 حوت 1402: محمد هاشم شهید ورور، رئیس دعوت و ارشاد وزارت عدلیه طالبان در جریان نشستی در کابل در مقابل دوربین فلمبرداری گفت: «کارمندان رسانهها شما هم ریش بگذارید و از این کارها دست بکشید. تمام وقت تانرا صرف گرفتن تصویر نکنید. والله که تصویر گرفتن گناه کبیره است». افزون براین، ورور خطاب به خبرنگاران گفت:«تقریباً فکر و ذهن شان به سوی فساد میباشد. به گفته وی، خبرنگاران زمانی که صحبت از یک عالم یا مبلغ است، آن را تحریف میکنند و تنها همان بخش از صحبتها را نشر میکنند که برایشان خراب معلوم میشود.
- 8 حوت 1402: محمد خالد حنفی سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان در دیدار با نمایندگان رسانهها در کابل، هشدار داد اگر زنان هنگام نمایان شدن در تلویزیونها و یا مصاحبههای تصویری صورت خود را نپوشانند، این احتمال وجود دارد که ملا هبت الله آخندزاده رهبر حکومت طالبان کار کردن زنان در رسانهها را به طور کامل ممنوع کند.
- 13 حوت 1402: مولوی حبیبالله حنفی، رئیس امر به معروف و نهی منکر ولایت تخار در دیدار با مسؤلان رسانههای محلی هشدار داد که حضور و کار زنان در رسانههای این ولایت قابل قبول نیست و این کار نباید صورت بگیرد. درحال حاضر شمار اندکی از زنان با رعایت دستور طالبان مبنی بر نبود مرد در محیط کاریشان، در تعدادی از رادیوهای محلی کار میکنند اما به دلیل اینکه احتمال دارد با یک مرد«نامحرم» صحبت کنند، اجازه اجرا و یا پیشبرد برنامه به صورت زنده و یا مستقیم را ندارند.
- 27 حوت 1402: حمدالله فطرت معاون سخنگوی حکومت طالبان در پیامی به مناسبت روز ملی خبرنگار(27 حوت) گفت :« ما در این روز به خبرنگاران و فعالان رسانهای متعهد تبریک میگوئیم و در امور کاری به آنها موفقیت تمنا داریم و امیدوارم که خبرنگاران با درنظرداشت ارزشهای اسلامی و ملی و منافع ملی، حقایق را به طور صادقانه بازتاب دهند و مسؤلیت کاریشان را به شیوه درست ادا کنند». فطرت افزود:« خبرنگاران واقعی و متعهد صدای مردم را بازتاب میدهند و ارتباط مردم و دولت را برقرار میسازند و امارت اسلامی[طالبان] ضمن ارایه معلومات به موقع به خبرنگاران، امنیت و مصونیت آنها را تامین میکند و تا تاجایی که امکان داشته باشد تسهیلات لازم را برای آنها فراهم میکند وامیداریم خبرنگاران طوری کارهای خود را عیار کنند که در تامین امنیت روانی جامعه و آگاهی اذهان مردم مؤثر باشند.» مرکز خبرنگاران افغانستان در سال 1392 هجری شمسی 27 حوت را روز خبرنگار اعلام کرد که با استقبال جامعه رسانهای کشور مواجه شد. در سال 1397 حکومت جمهوری این روز را ملی اعلام کرد و دستور داد در تقویم رسمی کشور درج شود.
- 19 حمل 1403: نجیبالله حقانی سرپرست وزارت مخابرات حکومت طالبان در گفتگویی با تلویزیون طلوعنیوز از احتمال «محدودیت و یا منع کامل» برخی شبکههای اجتماعی از جمله فیسبوک خبر داد. وی گفت که این طرح «تکمیل» شده و تصمیم نهایی را کابینه طالبان خواهد گرفت. به گفته وی، این طرح به هدف جلوگیری از «صرف وقت و هزینه در فیسبوک و مسائل غیراخلاقی در آن»، و اینکه «بهنفع ملت است که محدود یا مسدود کنیم». فیسبوک در افغانستان بیشتر از دیگر شبکههای اجتماعی استفاده میشود و با وجود محدودیتهای گسترده، بیشتر رسانهها و حتی خبرنگاران و کارمندان رسانهای از آن در زمینه اطلاعرسانی استفاده میکنند.
- 15 جوزا 1403: حیاتالله مهاجر فراهی معین امور نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان در نشستی با خبرنگاران در چاریکار مرکز ولایت پروان گفت که که به هدف رسیدگی به چالشهای خبرنگاران، به ویژه حق دسترسی به اطلاعات، یک ریاست مشخص در این وزارت ایجاد شده است و این ریاست در تلاش است در وزارتها و ادارات مستقل و همچنان ولایات، سیمنارهایی را در زمینه دسترسی به اطلاعات برگزار کند.
- 4 سرطان 1403: خیرالله خیرخواه سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان در نشستی با خبرنگاران ولایت پکتیا در گردیز گفت که که قانون پیشین رسانههای همگانی، «با شریعت و اصول امارت اسلامی برابر است و با اندکی تفاوت، به زودی در اختیار رسانهها قرار خواهد گرفت.» طلوعنیوز به نقل از وی گفت که در این قانون بر منافع ملی و حفظ حریم خصوصی تاکید شده است، اما برخی رسانهها که در خارج از کشور فعالیت میکنند، آن را رعایت نمیکنند. به گفته خیرخواه در قانون کنونی رسانههای همگانی تغییرات زیادی ایجاد نشده است و مفاهیم تقریباً مشابه هستند و «آنچه در آن است منافع ملی را تضمین میکند.»
- 10 اسد 1403: ملا عبدالواسع، رئیس دفتر رییسالوزرای حکومت طالبان در نشستی به مناسبت «ارایه دستآوردهای یکساله ادارههای حکومتی که در کابل برگزار شد، گفت حکومت طالبان از آزادی بیان در کشور «در چارچوب ارزشهای اسلامی» پشتیبانی میکند. وی گفت که فعالیت رسانهها منجر به شفافیت و حکومتداری خوب میشود و حکومت طالبان در تلاش است تا با کارگیری از امکانات موجود، زمینه دسترسی خبرنگاران به اطلاعات دقیق را فراهم سازد.
- 10 اسد 1403: احسان الله ساجد، رئیس اطلاعات و فرهنگ ننگرهار در نشستی با مسؤلان رسانههای محلی این ولایت از آنها خواست تا به مناسبت 24 اسد(سالگرد) و «افتخار» بازگشت دوباره طالبان به قدرت، برنامههای ویژه این روز را تهیه و از طریق رسانههای مربوط نشر کنند.
(ب) برخورد مقامهای طالبان در رابطه با رسانههای و خبرنگاران
طالبان در همان روزهای نخست بازگشت دوباره به قدرت، رویکرد متفاوت حکومت خود را در مورد رسانهها مشخص کرد. ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان ۲۶ اسد ۱۴۰۰ (دو روز بعد از سقوط نظام جمهوری اسلامی) در یک نشست خبری در کابل گفت به رسانهها اطمینان داده میشود که میتوانند در چارچوبهای فرهنگی و ارزشهای اسلامی به کار خود ادامه بدهند. مجاهد افزود:«در چوکات اسلامی همه رسانهها آزاد هست؛ رسانهها باید بیطرف باشند[ما] در آینده متوجه نواقص آنها خواهیم بود.» بیان دو اصطلاح گسترده و مبهم -چارچوبهای فرهنگی و ارزشهای اسلامی- به نگرانیهای زیادی در مورد سرنوشت رسانههای آزاد دامن زد.
با گذشت زمان، دو نگرش و عملکرد متفاوت در این زمینه از طالبان دیده شد. نخست آنکه به طور رسمی اعلام شد که قوانین رسانهای از جمله قانون رسانههای همگانی مصوب دوره جمهوری که -آزادی رسانهها را به رسمیت میشناسد- مشکل خاصی ندارد و این قوانین تا زمانی که طرح تعدیل آن از سوی رهبری طالبان در قندهار توشیح شود، قابل اجرا میباشد. اما بجز نگاه گزینشی از جمله احیاء کمیسیون بررسی شکایات و تخلفات رسانهای و امور مرتبط به ایجاد و انحلال رسانهها و یا نهادهای رسانهای و مکلفیتهای اداری و مالیاتی آنها، قانون رسانهها در عمل به حاشیه رفت و دستورالعملهای کتبی و شفاهی مقامهای طالبان جایگزین شد.
ادامه صدور دستورالعملهای مرتبط با خبرنگاران و رسانهها در سال سوم: مقامهای طالبان در سالهای اول و دوم زمامداری دستکم 14 دستورالعمل به موازات قانون رسانههای همگانی کشور صادر کردند در حالی که بارها سخنگو حکومت طالبان و مقامهای وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان گفتند که قانون رسانههای همگانی دوره نظام جمهوری مشکل خاصی ندارد و این قانون اجرایی میباشد. این دستورالعملها که که مبنای حقوقی و قانونی آنها تعریف نشدهاند و برخی از مواد آنها روشن نیست و مبهم میباشد، به صورت شفاهی و کتبی به مسؤلان رسانهها و خبرنگاران ابلاغ شده است. دستورالعملهای قبلی شامل ممنوع بودن کار زنان در رادیو تلویزیون ملی، ممنوع بودن پوشش خبری تظاهرات و اعتراضهای مدنی، وضع محدودیت بر چگونگی تهیه و نشر خبر و گزارش و تولید محتوا، الزام به نام بردن از طالبان به عنوان حکومت افغانستان، ممنوع بودن نشر موسیقی، الزام زنان خبرنگار به پوشاندن صورت و منع حضور زنان در نمایشنامهها و برنامههای سرگرمی رسانهای، تفکیک جایگاه حضور زنان و مردان در رسانهها و ممنوعیت مصاحبه زنان با مردان و یا مردان با زنان میشود. خودداری رسانهها از مصاحبه با مخالفان و منتقدان طالبان، ممنوع بودن پخش برنامههای رادیو تلویزیونهای بینالمللی در افغانستان، ممنوع بودن نشر اعلانهای تجارتی با محتوای سیاسی، امنیتی و اجتماعی بدون هماهنگی مقامهای مسؤل، ممنوع بودن نقد مسؤلان حکومت طالبان، ممنوع بودن عکاسی و تصویربرداری در هلمند، ممنوع بودن نشر صدای زنان از رسانهها(هلمند) و ممنوع بودن همکاری با «رسانههای ممنوعه» از دیگر دستورالعملهای صادر شده میباشد. با وصف این، در عمل، مقامهای طالبان در سال سوم نیز به صدور دستورالعملهای رسانهای ادامه دادند.
دستورالعملهای رسانهای که در سال سوم زمامداری طالبان صادر شد
- دستور به رسانهها در خودداری از به کار بردن «اصطلاحات بیگانه»: 18 قوس 1402، ملا خیرالله خیرخواه سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان با صدور نامهای از رسانهها خواست تا بخاطر«حفظ هویت ملی» کشور، از به کار بردن «اصطلاحات بیگانه» خودداری کنند. خیرخواه در عین حال با اشاره به دو ماده از قانون رسانههای همگانی کشور که تمرکز آن بر حفظ ارزشهای دینی، اخلاقی و اجتماعی میباشد، از رادیو و تلویزیونها خواست تا اذانهای پنجگانه را نشر کنند و تقدس مناسبتهای اسلامی از جمله ماه رمضان را رعایت کنند. دراین نامه که یک نسخه آن به دسترس مرکز خبرنگاران افغانستان قرار گرفت، دو موضوع پایداری، بقا و حفاظت از زبانهای ملی و رسمی و فعالیتهای رسانهای در پرتو قانون رسانههای همگانی کشور مطرح شده است. خیرالله خیرخواه در این نامه گفته است که زبانهای ملی و رسمی نشانه هویت ملی هر کشوری است و برای بقا و پایداری هر ملتی لازم است که زبان و فرهنگ خود را حفظ کند. وی گفته است:« وزارت اطلاعات و فرهنگ به منظور بقا، دوام، غنی سازی، توسعه و صیانت امن از زبانهای ملی و رسمی]فارسی، پشتو[، امیدوار است که تمامی رسانههای کشور در برنامهها، مصاحبهها، خبرها، تبصرهها و نوشتههای خود از اصطلاحات، واژهها و الفاظ زبانهای دیگر پرهیز کنند و اصول، قواعد و دستورزبان زبانهای ملی و رسمی خود را در نظر بگیرند تا زبانهای کشور از تداخل، تأثیر و نفوذ زبانهای بیگانه مصون بمانند». با وصف این، منابع به مرکز خبرنگاران افغانستان گفتند که هدف این دستورالعمل رسانههایی است که با «دستور زبان» مورد نظر هیئت حاکم به ویژه در مورد زبان فارسی/فارسی دری موافق نیستند و آن را به چالش کشیدهاند.
- ممنوع شدن عکاسی و تصویربرداری در نشستهای رسمی و غیر رسمی مسؤلان محلی قندهار: والی سرپرست طالبان در قندهار عکاسی و تصویربرداری را در نشستهای رسمی و غیر رسمی مسؤلان محلی، ممنوع کرد. ملا شیرین آخند در این دستور مکتوب که 29 دلو 1402 صادر کرد، خطاب به مسؤلان محلی و نظامی قندهار گفته است:« از طریق این نامه به همه شما هدایت داده میشود در آینده(پس از این) از عکاسی و تصویربرداری در مجالس رسمی و غیر رسمی خود، بخاطر اینکه ضرر آن از فایده اش بیشتر است، خودداری کنید. گزارشهای کاری خود را به شکل نوشتاری و صوتی به نشر برسانید.» در ادامه این دستورالعمل تصریح کرده است که از تاریخ ابلاغ این نامه، هرکس(شخص مسؤل) باید آن را در اداره خود اجرا کند. بعد از ممنوع شدن عکاسی و تصویربرداری در نهادهای دولتی ولایت در قندهار، در ولایت همجوار، هلمند نیز نشانههای تازهای از تشدید محدودیت در دسترسی به اطلاعات دیده شده است. منابع در هلمند میگویند که مولوی عبدالرحمان کندزی والی طالبان در این ولایت که یک چهره «میانه رو» شناخته میشد وعکسهای خود را در فیسبوک نشر میکرد، به تازگی از مصاحبه با خبرنگاران خودداری میکند و اجازه نمیدهد از او عکس گرفته شود. همچنان، منابع در تخار به مرکز خبرنگاران افغانستان گفتند که مولوی عبیدالله امین زاده والی طالبان در تخار از مصاحبه با رسانهها خودداری میکند و به خبرنگاران اجازه نمیدهد از او عکس بگیرند. امینزاده در اواخر ماه سنبله سال جاری آغاز به کار کرد.
- ممنوع شدن تماس تلفنی دختران با رادیوها و تلویزیونها در ولایت خوست: قوماندانی امنیه خوست در نامهای رسمی، ضمن ممنوع اعلام کردن هر نوع تماس تلفنی دختران با رادیوها و تلویزیوهای این ولایت، به مسؤلان رسانهها هشدار داد در صورتی که زمینه تماس تلفنی دختران با رسانهها را فراهم کنند، احضار و مورد پیگیرد قرار خواهند گرفت. در نامه رسمی که روز شنبه 5 حوت 1402 به امضاء عبدالرشید عمری قوماندان امنیه طالبان در ولایت خوست صادر شد، آمده است:«بعضی از رادیوهای خصوصی خوست به فساد اخلاقی دامن می زنند که مثال خوب آن نشر درسهای مکاتب و یا برنامههای اجتماعی است که در آن دختران زیادی سهم میگیرند.» قوماندان امنیه خوست در ادامه گفته است:« با سوء استفاده از همین برنامههای درسی و اجتماعی، دختران در وقت رسمی و غیر رسمی با گردانندگان برنامهها تماسهای غیرمشروع تلفونی برقرار میکنند که این نوع تماسهای تلفونی از یک سو جامعه را به سوی فساد اخلاقی سوق میدهد و از طرف دیگر خلاف موازین اسلامی میباشد». در نامه با بیان اینکه رادیوها و تلویزیونهای محلی برای نشر برنامههای درسی مکاتب از ریاست معارف جواز ندارند، از ریاست اطلاعات و فرهنگ این ولایت خواسته شده است تا این دستور را به رسانهها ابلاغ کند. قوماندانی امنیه خوست در پایان نامه هشدار داده است در صورتی که رسانههای محلی به فراهم کردن زمینه تماس تلفنی دختران با برنامههای این رسانهها ادامه دهند، مسؤلان آنها احضار و تحت تعقیب قانونی قرار خواهد گرفت.
هر چند دستورهای قبلی و جدید انجام برخی کارها از سوی خبرنگاران و رسانهها را ممنوع میکند و یا در موردشان هشدار میدهد اما در مورد پیامدهای سرکشی از آنها چیزی نمیگوید. با اینحال، یافتههای مرکز خبرنگاران افغانستان نشان میدهد که خبرنگارانی که این دستورها را نادیده گرفتهاند، تهدید و یا زندانی شدهاند و رسانهها نیز با اقدامهای تنبیهی از جمله منع فعالیت موقت یا دائمی مواجه شدهاند.
آمار رویدادهای نقض حقوق خبرنگاران و رسانهها در سه سال زمامداری طالبان
از مجموع حدود 547 مورد نقض آزادی رسانهها و خبرنگاران ثبت شده از سوی مرکز خبرنگاران افغانستان در سه سال زمامداری طالبان( 24 اسد 1400 تا 24 اسد 1403)، ۱۸۷ آن در سال نخست، 179 مورد در سال دوم و 181 مورد در سال سوم بوده است.
تحول مثبت در سال سوم
درسال سوم زمامداری طالبان (24 اسد 1402- 24 اسد 1403)، خوشبختانه هیچ رویداد حمله هدفمند بر خبرنگاران و رسانهها باشد گزارش نشد که در مقایسه با سال دوم که یک گزارشگر و در سال اول دو کارمند رسانهای کشته شدند، یک تحول مثبت میباشد. هر چند طالبان تا قبل از بازگشت دوباره به قدرت، مسؤلیت برخی از این رویدادهای مرگبار علیه خبرنگاران و کارمندان رسانهای را در دوره بیست ساله نظام جمهوری را به عهده گرفته بود و یا از متهمان اصلی در شمار زیادی از دیگر رویدادها می باشد که طی آنها بیش از ۱۲۰ خبرنگار و کارمند رسانهای جان باختند.
موارد نقض حقوق خبرنگاران و رسانهها در سال سوم
مرکز خبرنگاران افغانستان موارد نقض حقوق خبرنگاران و رسانهها را در سال سوم زمامداری طالبان در دو دسته تهدید و بازداشت مشخص و بررسی کرده است. از مجموع حدود 181 رویداد ثبت شده نقض حقوق خبرنگاران و رسانهها در 12 ماه گذشته، 133 مورد آن تهدید و 48 مورد بازداشت خبرنگاران میباشد.
(الف) دسته اول: رویدادهای ثبت شده تهدید
- محاکمه خبرنگاران و کارمندان رسانهای: از جمله موارد تهدید علیه خبرنگاران و رسانههای آزاد در 12 ماه گذشته، مرکز خبرنگاران افغانستان توانسته است رویدادهای محاکمه دستکم چهار خبرنگار و کارمند رسانه را ثبت کند.
- محکومیت صاحب امتیاز رادیو ممتاز در فاریاب به یک سال زندان: محکمه ابتدایی میمنه مرکز ولایت فاریاب، امینالله عالمی، صاحب امتیاز و مدیر مسؤل رادیو محلی ممتاز در این ولایت را به یک سال زندان محکوم کرد. عالمی 31 سرطان 1402 در میمنه بازداشت شد. منابع محلی در فاریاب به مرکز خبرنگاران گفتند که بازداشت مدیر مسؤل رادیو ممتاز به فعالیت او به عنوان صاحب امتیاز و مدیر مسؤل رادیو ممتاز ارتباطی ندارد و او در پیوند به یک «موضوع غیر رسانهای و شخصی» بازداشت و محاکمه شده است. عالمی 21 حمل 1403 بعد از سپری کردن حدود هشت و نیم ماه از زندان آزاد شد.
- محکومیت مدیر مسؤل رادیو نسیم به یک سال زندان: محکمه ابتدایی نیلی مرکز ولایت دایکندی روز 20 قوس 1402 سلطان علی جوادی مدیر مسؤل رادیو خصوصی نسیم در این ولایت را به اتهام تبلیغات علیه طالبان و جاسوسی برای کشورهای خارجی به یک سال زندان محکوم کرد. یک منبع محلی به مرکز خبرنگاران افغانستان گفت که قاضی محکمه به جوادی گفته بود که به نفع اوست که این حکم را بپذیرد و خواستار تجدید نظر نشود و جوادی نیز این درخواست محکمه را پذیرفت. به گفته این منبع، همسر جوادی نیز در این جلسه محاکمه حضور داشت و جوادی بعد از ابلاغ حکم به زندان انتقال داده شد. مدیر مسؤل رادیو نسیم 18 حمل 1403 بعد از سپری کردن 134 روز از زندان آزاد شد.
- برگزاری جلسه محاکمه مدیر مسؤل نشریه مینه: عزتالله زواب مدیر مسؤل نشریه «مینه» در ننگرهار، 31 سرطان 1403 بعد از سپری کردن ۱۱۷ روز از زندان معینیت مبارزه با مواد مخدر وزارت داخله طالبان درکابل، آزاد شد. زواب پیش از این بخاطر نوشتن و نشر شعری در ارتباط با منع تحصیل دختران تهدید شده بود اما مسؤلان امنیتی طالبان به خانوادهاش گفته بودند که بازداشت طولانی مدت اخیر او به کار مجله و نویسندگیاش ارتباط نداشته است و او به اتهام انتقال مواد نشئهآور بازداشت شده بود. عزتالله زواب به مرکز خبرنگاران افغانستان گفت که او در جلسه محکمه ابتدایی کابل که بخاطر پرونده او برگزار شده بود، اتهام انتقال مواد نشهآور را نپذیرفت و در نهایت محکمه حکم داد که آزاد شود.
- محکومیت خبرنگار رادیو آزادی در غزنی به دو سال و شش ماه زندان: محکمه ابتدایی ولایت غزنی حبیبالرحمان تاثیر خبرنگار رادیو آزاد در این ولایت را به اتهام تبلیغ علیه طالبان به دو سال و شش ماه زندان محکوم کرد. تاثیر 18 حمل 1403 از سوی استخبارات بازداشت شده بود و در حال حاضر در زندان مرکزی غزنی زندانی است. در همان روزهای ابتدایی بازداشت تاثیر، یک منبع محلی به مرکز خبرنگاران گفت که این خبرنگار در ابتدا به اتهام تهیه برخی گزارشهای محلی برای رادیو آزادی بازداشت شده بود و استخبارات بعد از ضبط مبایل هوشمند و بررسی محتویات، او را به تبلیغ علیه طالبان نیز متهم کرد.
2- تهدید علیه موجودیت و فعالیت قانونی رسانهها: این گونه تهدید علیه رسانههای آزاد به چهار شکل از جمله اجرای دستور تعطیلی موقت یا دایمی، تعلیق جواز کاری و خودداری نهادهای حکومت طالبان از تائید و طی مراحل نشدن درخواست مالکان رسانهها برای تمدید جواز میباشد.
2-1 رسانههایی که گزارش کردند در سال سوم زمامداری طالبان از کار آنها به گونه موقت جلوگیری شده است:
- 20 حوت 1402 دفترهای رادیوهای خصوصی «شمله» و «دهکده» در غزنی بعد از آن که دستور شاروالی/شهرداری مبنی بر دریافت جواز کار از این اداره را نادیده گرفتند، «مهر ولاک» شد اما در پی اعتراض مسؤلان این رادیوها و خبرنگاران محلی، پس از حدود سه ساعت به همکاری اداره محلی و ریاست اطلاعات و فرهنگ به این شرط بازگشایی شدند که پول درخواست شده برای «جواز صنفی» شهرداری را بپردازند. این دو رادیو یک هفته قبل از این تاریخ نیز به همین دلیل بسته شده بود.
- رادیو خصوصی«نن» در خوست به دلیل آنچه قوماندانی امنیه طالبان در این ولایت «موضوع حقوقی» در رابطه با ملکیت ساختمان رادیو خواند، بسته شد و کارمندان مجبور توقف کار رادیو تخلیه ساختمان شدند. تجهیزات رادیو نن یک هفته بعد در یک ساختمان دیگر جابجا و دوباره بازگشایی شد.
- رادیو نسیم در دایکندی از سوی اداره استخبارات این ولایت 5 میزان 1402 بسته شد و سلطان علی جوادی مدیر مسؤل رادیو نسیم از سوی محکمه ابتدایی دایکندی به یک سال زندان محکوم شد. مصطفی صالح، رئیس اطلاعات و فرهنگ طالبان در دایکندی گفت جوادی به جرم «سرپیچی از اصول امارت اسلامی» بازداشت شد. به گفته وی، رادیو نسیم، برنامههای رادیو آزادی را بدون این که فیلتر و یا سانسور کند، از صبح تا شام و با تمام آهنگها و تبلیغات آن نشر میکرد. رادیو آزادی یا رادیو اروپای آزاد در شهر پراگ جمهوری چک قرار دارد. این رادیو به کمک مالی امریکا فعالیت دارد و برای افغانستان برنامه تهیه و نشر میکند. پیش از آن حکومت طالبان در ماه قوس 1401 فعالیت رادیو آزادی و رادیو صدای امریکا در افغانستان را ممنوع کرده بود. رادیو نسیم رادیو نسیم 12 حوت 1402 بعد از حدود 5 ماه بازگشایی شد.
2-2 رسانههایی که در جریان سال سوم از کار آنها جلوگیری شد و اجازه بازگشایی پیدا نکردند:
- تلویزیون خصوصی وحدت غژ در میدان شهر مرکز ولایت میدان وردک، در میانه ماه میزان 1402 حدود شش ماه بعد از راهاندازی و فعالیت دوامدار، به دستور اداره محلی بسته شد. منابع محلی میگویند این رسانه با تائید و اجازه رسمی اداره اطلاعات و فرهنگ آغاز به کار کرد و حتی درخواست مالک آن را برای دریافت جواز نشراتی طی مراحل کرد اما اداره استخبارات با خودداری از تائید این درخواست، مانع صدور جواز نشراتی برای این تلویزیون شده است و اجازه بازگشایی این تلویزیون را نمیدهد.
- فعالیت تلویزیونهای خصوصی نور و بریا در کابل به دستور کمیسیون رسیدگی به شکایات و تخلفهای رسانهای وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان در 28 حمل 1403 به تعلیق درآمد و دفترهای این دو رسانه بسته شد. ذبیحالله سادات از اعضای کمیسیون رسیدگی به شکایات و تخلفهای رسانهای به مرکز خبرنگاران افغانستان گفت که کمیسیون کارکرد تلویزیونهای «نور» و «بریا» را بررسی کرد و در نهایت اعضا فیصله کرد که کار هر دو رسانه به دلیل «تخلف از اصول رسانهای» و «منافع ملی افغانستان» رسانهای، تعلیق شود. به گفته وی، کمیسیون در عین حال تصمیم دستور داد تا زمانی که به پرونده این دو تلویزیون از سوی محکمه رسیدگی میشود، دروازه هر دو رسانه بسته شود. سادات گفت که در جلسه گفته شد که به این دو تلویزیون چند بار نسبت به چگونگی نشر برنامههایشان و تخطی از اصول اعلام شده[از سوی طالبان] هشدار داده شده بود. وی گفت که برخی از اتهامهای مطرح شده تلویزیون نور، نشر موسیقی و نپوشیدن ماسک از سوی کارمندان زن این رسانه در هنگام کار میباشد. به گفته این عضو کمیسیون رسیدگی به شکایات و تخلفهای رسانهای، به تلویزیون بریا نیز در ارتباط به نشر سخنان اخیر گلبدین حکمتیار رهبر حزب اسلامی در مورد روابط طالبان با امریکا هشدار داده شده بود. تلویزیون نور متعلق به صلاحالدین ربانی رهبر یکی از شاخههای حزب جمعیت اسلامی افغانستان و تلویزیون بریا از سوی گلبدین حکمتیار رهبری حزب اسلامی شاخه حکمتیار ایجاد شده بود.
- اداره استخبارات لغمان دفتر رادیو خصوصی«کاوون غگ» را که از حدود دو دهه پیش در این ولایت فعالیت میکرد با این ادعا که این رادیو به کمک مالی یک مؤسسه خارجی ایجاد شده است و نباید از آن استفاده خصوصی صورت بگیرد، در 24 جوزا 1403 بست. یک منبع محلی گفت که استخبارات تجهیزات این رسانه را «مالکیت دولت» خوانده است و با خاموش کردن رادیو، اموال آن را ضبط کرده است.
4-3 تهدید رادیوها و تلویزیونهای خصوصی از طریق تعلیق جواز فرکونسی آنها
در سال سوم زمامداری طالبان تهدید علیه موجودیت رسانههای آزاد تنها در شکل تعطیلی موقت و یا دایم نبود، بلکه شیوهای دیگر از تهدید از طریق تعلیق با لغو جواز کاری نیز صورت گرفت. اداره تنظیم خدمات مخابراتی وزارت مخابرات و تکنالوژی(اترا) در نشستی در ۲ میزان ۱۴۰۲ تصمیم گرفت طرح تعلیق جواز فرکونسی رادیوها و تلویزیونهایی را که بخاطر این جواز بدهکاری دارند، در تمام کشور اجرا کند. این تصمیم به مرور در ماههای بعد به رسانهها ابلاغ شد اما چگونگی ابلاغ آن و سطح فشار بر مالکان رسانههایی که بدهکار بودند در همه ولایات یکسان نبوده است. در برخی از ولایات علاوه بر ابلاغ شفاهی و از طریق نشست حضور، هشدارهایی به شکل مکتوب به رسانهها نیز فرستاده شد. در تازهترین نمونه، در 15 اسد 1403 مرکز خبرنگاران افغانستان گزارشی نشر کرد که در آن اداره اترا جواز فعالیت ۱۷ رادیو و تلویزیون محلی در ننگرهار را به دلیل نپرداختن مالیات فرکونسی به حالت تعلیق درآورده است. در این گزارش آمده بود که اترا ضمن هشدار، افزوده است تا زمانی که این رسانهها مالیات معوقه را پراخت نکنند اجازه فعالیت نخواهند داشت، هرچند که تا زمان نشر این گزارش، اقدامی عملی در این زمینه دیده نشد.
4-4 تهدید علیه موجودیت رسانهها از طریق از رسیدگی نکردن به درخواست تمدید جواز نشراتی آنها
درخواستها برای تمدید جواز نشراتی در ولایات به طور معمول از طریق ریاست اطلاعات و فرهنگ و طی مراحل در وزارت اطلاعات و فرهنگ صورت میگیرد و به عنوان بخشی از روند کاری باید از سوی اداره استخبارات نیز تائید شود. با این حال، مرکز خبرنگاران افغانستان در 12 ماه گذشته موارد زیادی از رد و یا مشخص نشدن درخواست مالکان رسانهها برای تمدید جواز نشراتی رسانهها را ثبت کرده است که ماهها از ارایه آن به ریاست عمومی استخبارات سپری شده است. رادیوهای الینا در نورستان؛ شهر به شهر در پروان؛ 11 و برنا در نیمروز؛ غگ در میدان وردک؛ کشم در بدخشان و نوای زن در فراه و تلویزیونهای برنا در نیمروز و واک در میدان وردک از جمله رسانههایی است که نامهای شان توسط منابع محلی با مرکز خبرنگاران افغانستان شریک شده است اما فهرست رسانههایی که با چنین مشکلی مواجه شدهاند بسیار طولانیتر است. برخی منابع که این موضوع را از نزدیک دنبال کردهاند به مرکز خبرنگاران گفتند ریاست عمومی استخبارات طالبان در کابل طرحی را برای مصادره و ضبط تجهیزات و املاک رادیوهایی که به کمک مالی نهادهای بینالمللی و یا خارجیها در دوران حکومت جمهوری ساخته شد، با این استدلال که جزو بیتالمال میباشند، روی دست گرفته است. نمونه این قضیه به تازگی 24 جوزا 1403 در لغمان رخ داد و دفتر رادیو کاوون غگ بسته شد. یک سال پیشتر از آن شکایتی از سوی صاحب امتیاز تلویزیون سبزها و رادیو خصوصی دایکندی در ولایت دایکندی مطرح شد که گویا اموال این دو رسانه به بهانه مشابهی توسط استخبارات ضبط شده است. برپایه آمار مرکزخبرنگاران افغانستان، شمار رادیوهایی که در این دسته قرار میگیرند، به بیش از 100 رادیو می رسید که از آن جمله 69 رادیو توسط و یا به کمک مالی مؤسسه بینالمللی اینترنیوز ایجاد شده است. در عین حال، برخی از خبرنگاران میگویند اداره استخبارات شماری از رسانهها را غیرمطلوب و غیر همسو با نظام طالبان میداند و به این بهانه از تائید درخواست تمدید جواز نشراتی آنها خودداری کرده است.
(ب) رویدادها و موارد بازداشت خبرنگاران و کارمندان رسانهای: در 12 ماه گذشته مرکز خبرنگاران 48 مورد بازداشت خبرنگاران را کشور ثبت کرد. این بازداشتها به شکل موقت از چند ساعت تا چند روز بوده است و یا از یک هفته تا یک ماه و چندین ماه بوده است. قابل یادآوری است که این خبرنگاران بعد از ارایه ضمانت از سوی دستکم دو تن از بستگان و یا اشخاص شناخته شده و یا امضاء تعهدنامه کتبی مبنی بر رعایت پالیسی رسانهای امارت اسلامی طالبان، آزاد شدهاند. از جمله خبرنگاران بازداشت شده، دو خبرنگار در غزنی و کابل تا تاریخ نشر این گزارش( 22 اسد 1403) همچنان در زندان هستند. در این گزارش در مورد شماری این بازداشتها معلوماتی ارایه شده است اما به دلیل ملاحظات امنیتی و لزوم در نظرداشت مصونیت بازداشت شدگان همه موارد درج نشده است.
- 4 سبنله 1402: محمد حسین ولایتی عکاس خبرگزاری تسنیم ایران که 28 اسد 1402 هنگام خروج از افغانستان، توسط استخبارات در میدان هوایی کابل بازداشت شده بود، آزاد و به سفارت این کشور انتقال داده شد. به گفته تسنیم، ولایتی در یک سفر کاری به افغانستان رفته بود.
- 9 سنبله 1402: حسیب حساس خبرنگار رادیو سلام وطندار در کندز، حبیبالله سراب خبرنگار تلویزیون آریانانیوز در ولایت پکتیا و پرویز سرگند خبرنگار آزاد در ولایت کنر بعد از سه هفته از زندان آزاد شد. این خبرنگاران توسط اداره استخبارات بازداشت شده بودند.
- 9 سنبله 1402: عطاءالله عمر گزارشگر طلوع نیوز در قندهار، محبوبالله حکیمی، گزارشگر آزاد در زابل، و فقیرمحمد فقیرزی و جانآغا صالح گزارشگران رادیو کلید در ننگرهار و حسیب حساس گزارشگر سلام وطندار درکندز از زندان آزاد شدند. عطاءالله عمر، 22 اسد، محبوبالله حکیمی، 21 اسد و فقیرمحمد فقیرزی، جانآغا صالح و حسیب حساس، 30 اسد بازداشت شده بود.
- 11 سنبله 1402: شاهمحمود همدرد خبرنگار تلویزیون ملی در ارزگان آزاد شد. همدرد 30 اسد در ترینکوت مرکز ولایت ارزگان بازداشت شده بود.
- 26 میزان 1402: مرتضی بهبودی، خبرنگار افغان-فرانسوی زندانی در کابل بعد از 284 روز آزاد شد. بهبودی که سابقه کار به عنوان عکاس خبری و گزارشگر را با شماری از رسانههای فرانسوی در کارنامه دارد، 17جدی 1401 هنگامی که میخواست اعتبارنامه کاریاش را در کابل دریافت کند، از سوی استخبارات به اتهام جاسوسی بازداشت شد.
- 28 قوس 1402: روحالله سنگر خبرنگار طلوع نیوز در ولایت پروان که روز 26 قوس از سوی اداره استخبارات این ولایت بازداشت شده بود، آزاد شد. مسؤلان محلی در مورد دلیل بازداشت این خبرنگار ابراز نظر نکردند اما برخی منابع آگاه به مرکز خبرنگاران گفتند که سنگر در پیوند به رعایت نکردن دستورالعملهای رسانهای اداره محلی طالبان بازداشت شد.
- 30 قوس 1402: عبدالرحیم محمدی خبرنگار تلویزیون تمدن در ولایت قندهار بعد از 17 روز آزاد شد. این خبرنگار محلی 13 قوس از سوی استخبارات قندهار احضار و بازداشت شده بود. تلویزیون تمدن و خانواده محمدی در مورد دلیل بازداشت و شرایط آزادی این خبرنگار ابراز نظر نکردند.
- 30 جدی 1402: احمد جواد رسولی و عبدالحق حمیدی خبرنگاران خبرگزاری «گردش اطلاعات» که 28 جدی توسط اداره استخبارات در کابل بازداشت شده بودند، آزاد شدند. این دو خبرنگار بعد از بازجویی به خاطر کارهای رسانهایشان، با امضای تعهدنامهای مبنی بر رعایت خط و مشی رسانهای طالبان، آزاد شدند.
- 5 دلو 1402: احسان اکبری، خبرنگار خبرگزاری «کیودو» جاپان بعد از 9روز از زندان آزاد شد. یک عضو خانواده احسان اکبری به مرکز خبرنگاران افغانستان گفت که این خبرنگار با «سپردن تعهد» آزاد شده است و برخی اسناد هویتی او نیز از سوی استخبارات ضبط شده است. احسان اکبری اپان 27 جدی به مرکز اطلاعات و رسانههای حکومت طالبان احضار و بازداشت شد. یک روز بعد، نیروهای استخبارات با هجوم به دفتر کار این خبرنگار در منطقه شهر نو کابل، لوازم و تجهیزات کاری او از جمله کمپیوتر لپتاپ و کمره عکاسیاش را ضبط کردند و سپس او را مجبور کردند به خانهاش زنگ بزند که موبایل هوشمندش را به کارمندان استخبارات که به دروازه خانهاش میروند، تحویل دهد.
- 23 دلو 1402: سیفالله کریمی، خبرنگار خبرگزاری پژواک در سمنگان که به دستور والی این ولایت بازداشت شده بود، بعد از دو روز آزاد شد. کریمی روز شنبه 21 دلو بعد از احضار به دفتر والی، بازداشت شد و از آن زمان از او خبری نبود. ریاست اطلاعات و فرهنگ سمنگان در تماس تلفنی با کریمی، از او خواسته بود که به درخواست منشی والی، به دفترش برود. منابع میگویند که این خبرنگار در دفتر والی زندانی شده بود.
- 29 دلو 1402: منصور نیکمل، مدیر مسؤل خبرگزاری «خامه پرس» که در وزارت امر به معروف و نهی از منکر بازداشت شده بود، آزاد شد. این خبرنگار بعد از سپری کردن یک شب در بازداشتگاه وزارت امر به معروف در کابل، با ارایه ضمانت آزاد شد. نیکمل در پیوند به نشر گزارشی در مورد بازداشتهای اخیر زنان متهم به رعایت نکردن حجاب و تاثیر آن بر میزان حضور زنان در سطح شهر کابل، به وزارت امر معروف احضار شده بود.
- 6 حمل 1403: اداره استخبارات ولایت کندز، عبیدالله احمدی خبرنگار آزاد را حوالی ساعت 10 صبح 5 حمل در هوتل شاروالی کندز بازداشت کرد. احمدی برای پوشش خبری برنامه آشتی دو خانواده به این هوتل رفته بود. یک منبع محلی گفت که ایمل کاکر خبرنگار طلوعنیوز و پژواک و عتیقالله رحیمی خبرنگار رادیو کلید نیز که برای پوشش برنامه به هوتل شاروالی رفته بودند، توسط کارمندان استخبارات بازداشت شدند و افزون بر آن، اسلامالدین صاحبزاده خبرنگار رادیو و تلویزیون راه فردا که از سوی استخبارات احضار شده بود، در همان روز بعد از مراجعه به این اداره، بازداشت شد. کاکر، رحیمی و صاحبزاده پس از سه ساعت آزاد شدند. یک منبع محلی گفت که عبیدالله احمدی به اتهام تهیه گزارشی از یک پل در ولسوالی علیآباد این ولایت و نشر آن از طریق یکی از رسانههای تبعیدی، مدتی در بازداشت باقی ماند. این گزارش به مشکلات مردم محل در تردد از این پل اشاره داشت که گفته میشود در زمان حکومت جمهوری توسط طالبان آسیب دیده بود. منابع مسؤل محلی از ارایه معلومات در مورد زمان دقیق آزادی احمدی و چگونگی آن خودداری کردند.
- 9 ثور 1403: سه خبرنگار محلی در خوست که شش روز قبل به اتهام «نشر موسیقی» و «تماس تلفنی با شوندگان زن» از سوی اداره امر به معروف و نهی از منکر این ولایت بازداشت بودند، آزاد شدند. یک خبرنگار در ولایت خوست که موضوع را از نزدیک پیگیری کرده است به مرکز خبرنگاران گفت که اسماعیل سعادت، خبرنگار رادیو ناز، وحیدالله معصوم خبرنگار رادیو اقراء و احسانالله تسل خبرنگار رادیو اولس غگ(صدای مردم)، حوالی ساعت ۲ بعد از ظهر یک شنبه ۹ ثور آزاد شدند.
- 18 ثور 1403: ندا محمد نوری خبرنگار رادیو و تلویزیون ملی در پروان بعد از سه روز از بازداشتگاه استخبارات این ولایت آزاد شد. یک منبع در ولایت پروان که قضیه را از نزدیک پیگیری کرده است به مرکز خبرنگاران افغانستان گفت که ندا محمد نوری حوالی ساعت ۶ شام ۱۷ ثور «با ارایه ضمانت» از بازداشتگاه استخبارات پروان آزاد شد. نوری 15 ثور بازداشت شده بود.
- 15 اسد 1403: محمد ابراهیم محتاج و محمدیارمجروح دو خبرنگار محلی در قندهار از زندان آزاد شدند. ذبیحالله مجاهد سخنگوی حکومت طالبان در پیامی به مرکز خبرنگاران افغانستان، تائید کرد که محمد ابراهیم محتاج و محمدیار مجروح آزاد شدند. وی گفت که بازداشت این دو خبرنگار محلی به کار رسانهای ارتباط نداشته است اما در مورد قضیه آنان جزئیات ارایه نکرد. یک خبرنگار در قندهار که قضیه این دو خبرنگار را پیگیری کرده است به مرکز خبرنگاران افغانستان گفت که محتاج 13 اسد و مجروح 14 اسد آزاد شد. محتاج ۶ اسد بعد از خروج از دفتر کارش در رادیو ملت ژغ توسط کارمندان اداره امر به معروف و نهی از منکر ولایت قندهار و محمدیار مجروح خبرنگار آزاد ۲۲ سرطان 1403 توسط استخبارات بازداشت شده بود.
- 24 سرطان 1403: سید رحیم سعیدی مدیر مسؤل و تهیه کننده یک کانال تولید محتوای رسانهای همراه با دو همکارش، سید وارث سعیدی، گزارشگر و حسیب، تصویربردار این کانال توسط استخبارات در کابل بازداشت شد. منابع مطلع در کابل به مرکز خبرنگاران افغانستان گفتند که سید رحیم سعیدی مدیر مسؤل و تهیه کننده یک کانال تولید محتوای رسانهای در یوتیوب به نام «انار» میباشد. به گفته منابع، کارمندان استخبارات سید رحیم سعیدی و سید وارث سعیدی را از نزدیک دفتر کارشان در منطقه خوشحالخان کابل بازداشت کردند و سپس حسیب را به همراه دو شخص دیگر که کارمند انار نیستند اما در همان ساختمانی که دفتر انار است، کار میکنند نیز بازداشت و با خود به یکی از مراکز استخبارات انتقال دادند. اداره استخبارات چهار تن از بازداشت شدگان را یک روز بعد آزاد کرد اما از آن هنگام تا زمان نشر این گزارش سید رحیم سعیدی در بازداشت است.
سایر رویدادهای برجسته سال سوم زمامداری طالبان
خبرنگارانی که به مرگ طبیعی از دنیا رفتند
در 12 ماه گذشته خوشبختانه هیچ رویداد حمله هدفمند به خبرنگاران و رسانهها و یا آسیب ناشی از حمله قصدی به خبرنگاران رخ نداد اما متاسفانه شماری از خبرنگاران به مرگ طبعیی از دنیا رفتند:
- 19 حمل 1403: عبدالحمید مبارز روزنامهنگار برجسته و معین پیشین نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ در ۹۰ سالگی در کابل درگذشت. مبارز از پیشگامان عرصه روزنامهنگاری در کشور بود و سالها به عنوان رئیس خبرگزاری دولتی باختر، معاون روزنامه دولتی انیس و رییس اتحادیه ملی خبرنگاران افغانستان کارکرده بود.
- 16 سرطان 1403: هوشنگ هاشمی گزارشگر و عکاس خبری با سابقه کشور که بعد سقوط نظام جمهوری به امریکا مهاجرت کرده بود، بعد از تحمل یک دوره طولانی بیماری، در سن ۳۶ سالگی درگذشت. هوشنگ هاشمی به دلیل ابتلا به سرطان در امریکا زیر درمان قرار داشت و از ماهها پیش در یکی از شفاخانههای شهر سیاتل بستر بود. یکی از بستگانش گفت که او شب 15 سرطان در پی پیشرفت بیماری جان باخت. پیکر هوشنگ هاشمی به زادگاهش هرات انتقال و به خاک سپرده شد.
- 23 سرطان 1403: خانولی سالارزی خبرنگار سرشناس محلی در ولایت کنر بعد از تحمل یک دوره طولانی بیماری، در ۵۲ سالگی درگذشت. خانولی سالارزی که از مدتها پیش به دلیل بیماری زیر درمان قرار داشت، 21 سرطان و در پی وخامت وضعیت صحیاش از اسدآباد مرکز ولایت کنر به جلالآباد انتقال گردید و سپس بستگانش بنابر توصیه داکتران در جلالآباد او را میخواستند برای درمان به کابل ببرند که در بین راه جان باخت.
رسانههایی که در سال 1402 در افغانستان اعلام موجودیت کردند و یا از آغاز دوباره فعالیت خبر دادندپ
ضیاءالحق حقمل سرپرست معاونت امور نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان 25 دلو 1402 در پیامی به مناسبت 13 فبروری روزجهانی رادیو گفت که از زمان بازگشت دوباره طالبان به قدرت در دو سال گذشته، 12 شبکه جدید رادیویی در کشور ایجاد شده است. حیات الله مهاجر فراهی، معین امور نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان 30 جوزا 1403 به طلوعنیوز گفت که بیش از ۳۷۰ رسانه مختلف از جمله رادیو، تلویزیون، نشریه و آنلاین در کشور فعالیت دارند. برپایه معلومات مرکز خبرنگاران افغانستان در سال سوم زمامداری طالبان رسانههای زیر ایجاد شده و یا بعد از یک مدت خاموشی، دوباره کارشان آغاز شده است:
- 14 سنبله 1402: «رادیو صدای شریعت» در ولسوالی رستاق ولایت تخار با حضور مسؤلان وزارت اطلاعات و فرهنگ و دفاع طالبان راهاندازی شد. برنامههای این رادیو در زمینههای دینی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تهیه و روی موج ۸۸,۳ اف ام قابل دسترس است. گفته میشود رادیو صدای شریعت نخستین شبکه رادیویی است که در این ولسوالی ایجاد شده است.
- 21 سنبله 1402: شبکه ولایتی «صدای شریعت» و شبکه ولایتی «تلویزیون ملی» در ولایت زابل افتتاح شد. این دو رسانه محلی که زیر پوشش «رادیو و تلویزیون ملی افغانستان» قرار دارند، با حضور مسؤلان محلی و خبرنگاران در شهر قلات مرکز این ولایت راه اندازی شد. مختاراحمد امیری مسؤل امور نشراتی رادیو و تلویزیون ملی در زابل گفت که شبکه محلی تلویزیون ملی روزانه دو ساعت برنامه تولید و نشر میکند و برنامههای رادیو نیز از ساعت 6 صبح آغاز میشود و تا 11 شب ادامه دارد.
- 5 میزان 1402: شبکه محلی رادیو «صدای شریعت» در شرنه مرکز ولایت پکتیکا راه اندازی شد. این شبکه رادیویی زیر پوشش «رادیو و تلویزیون ملی افغانستان» فعالیت دارد.
- 9 میزان 1402: رادیو خصوصی «میلمه» که بعد از سقوط نظام جمهوری غیر فعال شده بود، دوباره راه اندازی شد. ارشاد غفوری مدیر مسؤل رادیو میلمه گفت که برنامههای این رادیو در زمینههای اجتماعی، فرهنگی و ادبی و سیاسی تهیه و نشر میشود. به گفته غفوری، رادیو میلمه افزون بر شهر شرنه مرکز ولایت پکتیکا، در ولسوالیهای اطراف آن نیز قابل دسترس است.
- 15 حمل 1403: شاخه ولایتی رادیوهای حریت، امید و شریعت که دیدگاههای حکومت طالبان را بازتاب میدهد، در هرات افتتاح شد و فعالیت این سه رسانه به طور رسمی آغار شد. مولوی حیات الله مهاجر معین نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان در مراسم آغاز به کار این رادیوها از نقش مثبت رسانهها یاد کرد و گفت:« امارت اسلامی[طالبان] نمیتواند از تاثیرات رسانهها بر بهبود حکومتداری خوب چشمپوشی کند و امارت از رسانههایی که نشرات شان مطابق به قوانین امارت اسلامی و به منافع ملی باشد حمایت میکند.» مولوی احمدالله متقی رئیس اطلاعات و فرهنگ طالبان در هرات نیز نقش رسانهها را در بیان حقایق مهم عنوان کرد و گفت:« رسانهها میتوانند در برابر تهاجم فرهنگی که دنیای غرب داشته نقش بسزایی داشته باشند.»
- 5 عقرب 1402: رادیو خصوصی «استقلال» در کابل که دو سال پیش از روی کارآمدن طالبان از فعالیت بازمانده بود، دوباره گشایش یافت. عبیدالله نجرابی مدیر مسؤل رادیو استقلال گفت که برنامههای این رادیو افزون بر کابل، در ولایات همجوار نیز قابل دسترس است.
- 17 عقرب 1402: تلویزیون خصوصی «مشعل» در کابل پس از دو سال توقف، دوباره بازگشایی شد. فتحالله بابکرخیل، مؤسس تلویزیون مشعل گفت که این تلویزیون برنامههای خبری و آموزشی خواهد داشت. تلویزون مشعل در سال ۱۳۹۷ راه اندازی شد اما بعد از سقوط نظام جمهوری از فعالیت بازماند.
- 29 قوس 1402: رادیو خصوصی «مسکا» در لشکرگاه ولایت هلمند که بعد از سقوط نظام جمهموری در سال 24 اسد 1400 از فعالیت باز مانده بود، دوباره بازگشایی شد.
- 24 جدی 1402: رادیو خصوصی «عینک» در ولایت لوگر، بعد از حدود دو ماه نشر آزمایشی به طور رسمی در شهر پلعلم مرکز این ولایت راهاندازی شد. مطیعالله سرور مدیر مسؤل رادیو عینک گفت که این رادیو از ساعت 6 صبح تا ۱۲ شب فعالیت دارد و برنامههای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، دینی، صحی، آموزشی و تربیتی و همچنان برنامههای ویژه کودکان و زنان را تولید و نشر میکند. به گفته مدیر مسؤل عینک، برنامههای این رادیو افزون بر ولایت لوگر، در بخشهای زیادی از ولایات میدان وردک، پکتیا و کابل نیز روی موج 95.5 افام قابل دسترس است.
- 24 دلو 1402: رادیو خصوصی نشاط در ولایت فراه بعد از هشت ماه توقف، بازگشایی شد. این رادیو به دلیل مشکل اقتصادی بسته شده بود، با شش کارمند از جمله دو کارمند زن بازگشایی شد و اکنون برنامههای آن روی موج اف ام در مرکز ولایت و برخی از مناطق اطراف آن قابل دسترس میباشد. رادیو نشاط در سال 1395 در شهر فراه ایجاد شده بود.
- 12 حوت 1402: رادیو خصوصی نسیم در ولایت دایکندی که پنج ماه پیش از سوی استخبارات بسته شده بود، اجازه فعالیت بدست آورد و بازگشایی شد در حالی که مدیر مسؤل آن سلطان علی جوادی همچنان در زندان است. نجیبه واحدی، وکیل صاحب امتیاز رادیو نسیم گفت:« از ما خواسته شد تا یک مدیر مسؤل جدید تعیین کنیم و بعد از این که مدیر مسؤل جدید را به طور رسمی معرفی کردیم و با سپردن تعهد مبنی بر رعایت پالیسی رسانهای امارت اسلامی [ طالبان]، به رادیو اجازه فعالیت دوباره داده شد.»
- 12 حوت 1402: رادیو خصوصی «خوشحال» در شهر غزنی تاسیس شد. حکمت آرین مدیر مسؤل رادیو خوشحال گفت که در حال حاضر آزمایشی فعالیت دارد و قرار است به زودی به طور رسمی راه اندازی شود. به گفته حکمت، رادیو خوشحال برنامههای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی تهیه و نشر میکند.
- 12 حوت 1402: رادیو خصوصی«مزل» در شهر جلال آباد مرکز ولایت ننگرهار بعد از حدود دو و نیم سال توقف، دوباره آغاز به کار کرد. این رادیو روی موج اف ام برنامههای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ادبی تولید و نشر میکند و افزون بر جلال آباد، در مناطق اطراف آن قابل دسترس است. شاه محمود شینواری مدیر مسؤل مزل گفت که این رادیو به دلیل مشکلات اقتصادی غیرفعال شده بود.
- 23 ثور 1403: رادیو خصوصی «ندای حقیقت» به عنوان نخستین رادیو خصوصی در محمود راقی مرکز ولایت کاپیسا، ایجاد و به طور رسمی آغاز به کار کرد. سعدالله صالحی مدیر مسؤل رادیو ندای حقیقت گفت که این رادیو بعد از یک دوره آزمایشی 6 ماهه، به رسمی راهاندازی شد. به گفته صالحی، ندای حقیقت برنامههایی با محتوای اقتصادی، اجتماعی، دینی، ورزشی و آموزشی ویژه مکاتب، تهیه میکند و در کنار آن سرویس خبری نیز دارد که به دو زبان فارسی و پشتو نشر میشود.
- 2 ثور 1403: رادیو «مقدس» در پلعلم مرکز ولایت لوگر ایجاد و به طور آزمایشی آغاز به کار کرد. این رادیو توسط نسیم صمدی تاسیس شده است و برنامههای مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تهیه و نشر میکند.
- 29 حوت 1402: رادیو خصوصی «سرگند» در ترینکوت مرکز ولایت ارزگان آغاز به کار کرد. این رادیو توسط فریدالله مطبع از فعالان رسانهای ارزگان تاسیس شده است و مدیر مسؤل آن سمیعالله رحمانی میباشد. رادیو سرگند در حال حاضر به صورت محدود فعالیت دارد و روزانه در حدود دو ساعت برنامههای با محتوای دینی نشر میکند.
- 28 حوت 1402: رادیو خصوصی «هیواد ژغ» در قندهار ایجاد و راهاندازی شد. مدیر مسؤل رادیو هیواد ژغ رفیعالله امید است و این رادیو برنامههای اجتماعی و دینی نشر میکند.
- 26 حوت 1402: رادیو غیردولتی «احساس ژغ» در قندهار تاسیس و آغاز به کار کرد. احمدالله احساس مدیر مسؤل این رادیو است و این رسانه بیشتر بر مسائل اجتماعی و دینی تمرکز دارد.
- 8 ثور 1403: در نبود هیچ نشریه خصوصی چاپی در بدخشان، نخستین شماره نشریه «اطلاعات شهر» در این ولایت از چاپ برآمد. فخرالدین قاریزاده، مدیر مسؤل اطلاعات شهر گفت که این نشریه بر پوشش رویدادهایی تمرکز میکند که بر زندگی مردم پیوند مستقیم دارند. اطلاعات شهر، ضمن نشر خبرهای روز، حوزههای حقوق بشر، خشونت علیه زنان و کودکان، اجتماع، فرهنگ، دانش، اقتصاد و محیط زیست را نیز پوشش میدهد.
رسانههای ایجاد شده در سال سوم زمامداری طالبان توسط خبرنگاران و فعالان رسانهای افغانستان در خارج از کشور
- 27 اسد: نخستین شماره مجله ادبی و فرهنگی فرامنطقهای«پارسیبان» که به همکاری شماری از فرهنگیان افغانستان ایجاد شده است، منتشر شد. در خبرنامهای که امروز از سوی پارسیبان به دسترس مرکز خبرنگاران افغانستان قرار گرفت، آمده است پارسیبان به عنوان یک رسانهی «فرامنطقهای» و «فراقومی» به طور رسمی فعالیتاش را آغاز کرده است. عصمتالله احراری معاون سردبیر و مسؤل اجرایی پارسیبان گفت مطالب این نشریه از سوی شورای نویسندگان که از ۶۵ تن از فرهنگیان و ادیبان افغانستان، ایران، تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، پاکستان، هند، ترکیه و عراق تشکیل شده است، فراهم میشود.
- 25 میزان 1402: تلویزیون خصوصی بیگم با تمرکز بر آموزش زنان افغانستان در داخل کشور ایجاد و آغاز به کار کرد. این رسانه که از فرانسه فعالیت دارد، توسط حمیده امان تاسیس شده است و به برنامههای آن به زبانهای فارسی و پشتو میباشد.
- 30 میزان 1402: تلویزیون «بینا» از سوی شماری ازفرهنگیان و خبرنگاران افغان مقیم فرانسه راهاندازی شد. جلال میرزاد مدیر مسؤل بینا گفت که این رسانه مسائل افغانستان و مهاجرین افغان مقیم فرانسه را پوشش میدهد و قرار است به زودی امکان تماشای آن از طریق ماهواره فراهم شود.
- 1 دلو 1402: وبسایت تحلیلی «گزاره» با هدف پوشش موضوعات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی افغانستان آغاز به کار کرد. داود عرفان مدیر مسؤل گزاره که به تازگی به آلمان مهاجرت کرده است در معرفی گزاره گفته است که این سایت در صدد تحکیم ارزشهای دموکراسی، پلورالیسم، حقوق بشر، حقوق زنان و کودکان، صلح و زیست مسالمتآمیز در افغانستان است.
سایر رویدادهای عمده در 12 ماه گذشته
- 29 اسد 1402: رادیو و تلویزیون «همیشه بهار» در جلالآباد که سه هفته پیش به دلیل برگزاری یک دوره آموزشی مشترک زنان و مردان در جلالآباد، به دستور اداره محلی ننگرهار بسته شده بود، اجازه فعالیت بدست آورد و بازگشایی شد.
- 2 سنبله 1402: شماری از خبرنگاران و فرهنگیان هرات در یک گردهمایی از ۱۰۳مین سالروز فعالیت روزنامهی «اتفاق اسلام» گرامیداشت کردند. اتفاق اسلام تنها نشریه چاپی هرات است که به شکل روزنامه نشر میشود. در حال حاضر اتفاق اسلام به شکل سیاه و سفید و با تیراژ ۳۰۰ نسخه چاپ میشود. فایق هروی، مدیرمسؤل روزنامه اتفاق اسلام گفت که کارهای مقدماتی چاپ اتفاق اسلام به شکل رنگی انجام شده است و قرار است به زودی زمینه این کار فراهم شود و تیراژ آن نیز افزایش یابد.
- 8 سنبله 1402: رادیو خصوصی«صدای سیستان» در ولایت نیمروز بعد از حدود 12 سال از فعالیت بازماند. غلام سخی احمدی مدیر مسؤل رادیو صدای سیستان گفت که هزینههای این رادیو از طریق درآمد بدست آمده از آگهیها و برنامههای تجارتی، به ویژه نشربرنامههای رادیو صدای امریکا، تامین میشد. یک منبع در نیمروز گفت که بعد از ممنوع شدن نشر فعالیت رادیو صدای امریکا از سوی طالبان در افغانستان و تشدید محدودیتهای کاری از سوی اداره محلی، رادیو سیستان نیز از فعالیت بازماند.
- 2 میزان 1402: اداره تنظیم خدمات مخابراتی وزارت مخابرات و تکنالوژی(اترا) در نشستی در کابل، تصمیم گرفت طرح تعلیق جواز فرکونسی رادیوها و تلویزیونهایی را که بخاطر این جواز بدهکاری دارند، در تمام کشور اجرا کند. این تصمیم به مرور در ماههای بعد به رسانهها ابلاغ شد اما چگونگی ابلاغ آن و سطح فشار بر مالکان رسانههایی که بدهکار بودند در همه ولایات یکسان نبود.
- 6 میزان 1402: مرکز خبرنگاران گزارش تحقیقی این نهاد را در مورد سیاست رسانهای طالبان منتشر کرد. در این گزارش آمده است که مقامهای طالبان بعد از بازگشت دوباره به قدرت در ماه اسد 1400، در حالی که قانون رسانههای همگانی و قانون حق دسترسی به اطلاعات را تائید کردند اما بجز در موارد گزینشی، در عمل به این قوانین اعتنایی ندارند و به موازات این قوانین، دستورالعملهایی در زمینه فعالیت رسانهها و خبرنگاران صادر کردهاند. هر چند این دستورالعملها از مرجع واحدی صادر نشده است و روال معمول قانونی رایج را نیز نپیموده است اما در حقیقت مبنای سیاست حاکمیت در برخورد با رسانهها و خبرنگاران قرار گرفته است.
- 15 میزان 1402: شماری از خبرنگاران و کارمندان رسانهای افغان که به قصد مهاجرت به یکی از کشورهای غربی به پاکستان رفتهاند، نسبت به افزایش خطر اخراج از این کشور هشدار دادند. این نگرانی در حالی مطرح شد که پاکستان به تازگی روند اخراج گسترده مهاجرین افغان از این کشور را تشدید کرده است.
- 20 میزان 1402: براثر واژگونی موتر سواری حامل خبرنگاران شرکت کننده در برنامه پایان کار فاز اول پروژه قوش تپه در ولایت بلخ، هفت تن از خبرنگاران زخم برداشتند. موتر سواری حامل این خبرنگاران در مسیر برگشت از شهرک حیرتان، در روستای قلتاق ولسوالی دولتآباد بلخ واژگون شد که بر اثر آن نصیر احمد امیری، تصویربردار و خواجه شریفالله صدیقی گزارشگر تلویزیون ملی، نجیبالله فریاد گزارشگر تلویزیون آریانا، نصیرشریفی گزارشگر و امین جلالی تصویربردار تلویزیون آرزو، رفیع حیاتی، تصویربردار آژانس خبری باختر و حبیب بهمنش خبرنگار مجله دولتی بیدار زخم برداشتند. منابع گفتند که زخم خبرنگاران جدی نیست.
- 21 میزان 1402: خیبر عاکفی، خبرنگار افغان که در روسیه زندگی میکند همراه با همسرش در نتیجهٔ حملهٔ یک هواپیمای بیسرنشین اوکراین در منطقه بلگورود روسیه، به شدت زخمی شد و دختر خردسال این خبرنگار جوان و دو تن از بستگانش جان باختند.
- 9 عقرب 1402: مرکز خبرنگاران افغانستان به یک ائتلاف جهانی نهادهای حامی خبرنگاران پیوست که از اسرائیل میخواهد به تعهدات قانونی خود در نوار غزه و در کل سرزمین فلسطین اشغالی پایبند باشد، فشار بر شرکتهای مالک رسانههای اجتماعی برای حذف محتوای فلسطینی را متوقف کند و به حقوق دیجیتال فلسطینیان احترام بگذارد و بلافاصله به اقدامات تبعیض آمیز و تنبیهی علیه خبرنگاران فلسطینی پایان دهد.
- 10 عقرب 1402: مرکز خبرنگاران افغانستان، به مناسب فرا رسیدن روز جهانی پایان دادن به معافیت از مجازات جرایم علیه خبرنگاران(2 نوامبر)، خواستار تامین عدالت در مورد دهها خبرنگار و کارمند رسانهای شد که در بیشتر از دو دهه اخیر بر اثر حملههای هدفمند و جرایم سازمان یافته و یا در جریان رویدادهای جنگی در افغانستان جان خود را از دست دادهاند. مرکز خبرنگاران افغانستان تصریح کرد که در حالی که خشونتها علیه خبرنگاران در کشور ادامه دارد، به دلیل حاکمیت فرهنگ معافیت از مجازات جرایم علیه خبرنگاران، عدالت در مورد بیشتر از 90 درصد این جرایم تامین نشده است.
- 27 عقرب 1402: مرکز خبرنگاران افغانستان گزارش شش ماهه وضعیت آزادی رسانهها در افغانستان در نیمه اول سال 1402 را نشر کرد که نشان دهنده تشدید فشار بر رسانههای آزاد در کشور، تغییر شدید محتوای کاری رسانهها و بازداشت گسترده خبرنگاران میباشد. برپایه این گزارش، در شش ماه اول سال 1402 هجری شمسی، دست کم 75 رویداد نقض آزادی خبرنگاران و رسانهها به ثبت رسیده است که شامل 33 مورد بازداشت و 42 رویداد تهدید میباشد.
- 30 عقرب 1402: مرکز خبرنگاران افغانستان به مناسبت «روز جهانی تلویزیون»، اعلام کرد که طالبان پس از بازگشت به قدرت دستورالعملهایی برای رسانهها صادر کرده است که برخی از آنها به طور خاص بر تلویزیونها متمرکز بوده است و اجرای آنها هم از نظر کمی و هم کیفی بر تلویزیونها در کشور تاثیر ویرانگری گذاشته است.
- 16 قوس 1402: مرکز خبرنگاران افغانستان در همراهی با یک ائتلاف جهانی، درنامهای سرگشاده به دولت اندونیزیا خواستار بازنگری «قانون اطلاعات و معاملات الکترونیکی» در این کشور شد. در این نامه که مرکز خبرنگاران افغانستان و 60 سازمان حامی خبرنگاران و آزادی بیان از سراسر جهان امضاء کردند، درخواست کنندگان خواستار با بازنگری فوری «قانون اطلاعات و معاملات الکترونیک (ITE)» اندونیزیا و حمایت دولت این کشور از اصول آزادی بیان شدند.
- 23 قوس 1402: نشست بینالمللی خبرنگاران و رسانههای در تبعید افغان با حضور دهها خبرنگار و فعال رسانهای در برلین پایتخت آلمان برگزار شد. در این نشست دو روزه که از سوی «صندوق اروپایی برای خبرنگاری در تبعید» راه اندازی شده بود، وضعیت خبرنگاران تبعیدی افغان و راههای احیاء و تقویت آنان بررسی شد.
- 8 جدی 1402: مرکز خبرنگاران افغانستان گزارش خود را در مورد وضعیت خبرنگاران و رسانهها در افغانستان در سال 2023 منتشر کرد. بر پایه این گزارش، رسانهها و خبرنگاران در این سال، به لحاظ سطح آزادی و برخورداری از حقوق بنیادی و قانونیشان با محدودیتهای شدیدی مواجه بودند و حقوقشان به شکل گستردهای نقض شده است.
- 6 دلو 1402: «نَی»، نهاد حمایت کننده رسانههای آزاد افغانستان اعلام کرد که رهبری این نهاد تصمیم گرفته است به دلیل شرایط کنونی کشور، فعالیتهایش را به طور موقت در داخل کشور متوقف کند و دفترش را ببندد. عبدالمجیب خلوتگر، رئیس اجرایی نی در یک پیام ویدئویی گفت:« با توجه به وضعیت سیاسی و شرایط نامساعد در افغانستان، رهبری دفتر نَی، حمایت کننده رسانههای آزاد افغانستان در آخرین نشستشان در ماه جدی سال 1402 به این تصمیم رسیدند تا فعالیتهای دفتر نَی به صورت موقت در داخل افغانستان متوقف شود.»
- 8 دلو1402: ائتلافی از سازمانها و کارشناسان از سراسر جهان، از جمله مرکز خبرنگاران افغانستان در نامهای سرگشاده از هیئتهای دولتی شرکتکننده در جلسه پایانی کنوانسیون جرایم سایبری سازمان ملل متحد خواست تا اطمینان بدهند کنوانسیون پیشنهادی تنها بر روی مقابله با جرایم سایبری متمرکز میباشد و از آن به عنوان ابزاری برای تضعیف حقوق بشر از جمله حقوق خبرنگاران استفاده نمیشود. در نامه سرگشاده خطاب هیئتهای دولتی شرکتکننده در نشست کنوانسیون جرایم سایبری سازمان ملل متحد که از سوی مرکز خبرنگاران افغانستان و بیش از 100 سازمان حقوق بشری و حامی آزادی بیان و رسانهها از سراسر جهان امضاء شده است، خواسته شده است که کنوانسیون مذکور بر مبارزه با جرایم سایبری تمرکز شود، بدون تضعیف حقوق بشر محدود کنند. امضاء کنندگان این نامه تصریح کردهاند که اگر تغییرات معناداری در این کنوانسیون ایجاد نمیشود، باید از سوی دولتهای شرکت کننده رد شود.
- 13 دلو 1402: مرکز خبرنگاران افغانستان اعلام کرد که درخواستها برای يازدهمین دور جایزه «خبرنگار سال افغانستان» را میپذیرد. جایزه خبرنگار سال افغانستان در سال ۱۳۹۲ هجری خورشیدی همزمان با نامگزاری ۲۷ حوت به نام «روز خبرنگار» از سوی مرکز خبرنگاران افغانستان، بنیان گذاشته شد و از آن زمان تا سال گذشته، 17 خبرنگار از رسانههای مختلف این جایزه را بدست آورده است.
- 29 دلو 1402: برگزار کنندگان نشست سازمان ملل متحد در مورد افغانستان در دوحه پایتخت قطر، زمینه حضور نماینده جامعه رسانهای کشور را نیز در این نشست فراهم کردند و لطفالله نجفیزاده به عنوان یکی از چهار نماینده جامعه مدنی افغانستان در این جلسه شرکت کرد. مرکز خبرنگاران افغانستان با استقبال از این تصمیم، از سازمان ملل و نمایندگان جامعه بینالمللی خواست به نگرانیها و مشکلات رسانهها و خبرنگاران افغانستان به طور جدی توجه کنند.
- 18 حوت 1402: شماری از خبرنگاران و کارمندان رسانهای افغان که به قصد مهاجرت و ارایه درخواست پناهندگی به کشورهای غربی به ایران رفتهاند، در یک تجمع در تهران، نسبت به آنچه که رسیدگی نکردن نهادهای حامی بینالمللی به مشکلاتشان خواندند، اعتراض کردند. معترضان گفتند که در ایران با مشکلات فراوانی از جمله «بیسرنوشتی، وضعیت رقتبار اقتصادی و نبود فعالیتهای قانونمند حرفهای مواجه هستند» به همین دلیل نیاز به حمایت جامعه بینالمللی دارند. آنان در عین حال تصریح کردند که به دلیل مشکلات اقامتی با خطر اخراج از ایران روبرو هستند.
- 21 حوت 1402: مسؤلان شماری از رسانهها کابل و ولایات گفتند که در مورد این که با کی مصاحبه کنند و یا نکنند تحت فشار قرار دارند و حتی بخاطر گفتگو با کسانی که در «فهرست ممنوعه» استخبارات قرار دارند، هشدار دریافت کردهاند. این فهرست به افرادی فراتر از مخالفان نظامی و یا سیاسی طالبان، گسترش یافته است. در حالی که رسانهها به دلیل محدودیتهای اعمال شده، بیشتر از پیش بر برنامههای با محتوای دینی روی آوردهاند، حتی در انتخاب عالمان دین و یا کارشناسان دینی برای برنامههای خود آزادی عمل ندارند. شماری از مالکان رسانهها به مرکز خبرنگاران گفتند که حتی به دلیل دعوت ازعلما و یا کارشناسان دینی که نظری متفاوت با روایت مورد نظر مقامهای طالبان در مسائل فقهی دارند تهدید شدهاند. به طور مثال، گفته شده است که فلانی سلفی و یا وهابی بود و نباید در برنامه حضور میداشت.
- 2 ثور 1403: اداره تنظیم خدمات مخابراتی وزارت مخابرات(اترا) در نامهای که به شماری از ولایات، از رادیوها و تلویزیونهای خصوصی خواست تا هر چه زودتر بخاطر ثبت آنتنها/فرستندههای خود در این اداره اقدام کنند. در برخی از ولایات این درخواست به شکل شفاهی و یا در نشستهای مشترک با مسؤلان رسانههای محلی مطرح شده است اما میزان فشار بر رسانهها بخاطر دریافت جواز ویژه آنتن متفاوت بوده است.
- 15 ثور 1403: ریچارد بنت گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد برای افغانستان در پیامی به مناسبت سوم می، روز جهانی آزادی رسانهها، از محدودیتهای روزافزون بر رسانهها در افغانستان ابراز نگرانی کرد. وی گفت:« کار خبرنگاران در افغانستان ضروری است. من نگران محدودیت روزافزون بر محیط رسانهای و بازداشتهای خودسرانه خبرنگاران هستم. من از جامعه جهانی میخواهم که از خبرنگاران افغان حمایت کند.»
- ۱۷ جوزا ۱۴۰۳، وزارت عدلیه طالبان دراین روز برای بستن تلویزیون خصوصی تمدن اقدام کرد که با «مداخله برخی از مقامهای طالبان» به تعویق افتاد. تلویزیون تمدن حوالی ساعت ۲:۲۰ بعد از ظهر جوزا با نشر یک خبر فوری، اعلام کرد که هیئتی از وزارت عدلیه طالبان برای بستن این رسانه وارد دفتر مرکزی آن در کابل شدهاند. منابع در تلویزیون تمدن به مرکز خبرنگاران افغانستان گفتند که این هیئت بر مبنای نامه رسمی وزارت عدلیه تصمیم داشتند تلویزیون تمدن را به عنوان یک «رسانه حزبی» ببندند اما لحظاتی بعد در پی «تماس تلفنی برخی مقامهای ارشد طالبان» از اجرای تصمیم خود صرف نظر کردند و از دفتر تمدن بیرون شدند.
- 10 سرطان 1403 مسؤلان رسانههای محلی به اداره امر به معروف احضار شدند و رئیس اداره با برخورد تحقیرآمیز، آنان را بخاطر نشر برنامههایی با صدای زنان و حتی پس زمینه خفیف موسیقی در برنامههای تولیدی این رسانهها تهدید کرد. برنامههایی مورد نظر رئیس امر به معروف قندهار، بیشتر توسط رسانههای خارج از قندهار از جمله توسط سلام وطندار در کابل تهیه میشود و در برابر دریافت یک مقدار مشخص پول از طریق رسانههای محلی نشر میشود.
گرامیداشت روز ملی خبرنگار و اهدای جایزه یازدهمین دور جایزه سالانه « خبرنگار سال افغانستان»
مرکز خبرنگاران افغانستان برندگان یازدهمین دور جایزه سالانه « خبرنگار سال افغانستان» را به مناسبت گرامیداشت روز ملی خبرنگار-27 حوت- اعلام کرد. بر مبنای اعلام نتیجه هیئت داوران این برنامه رقابتی، میترا مجیدی، فریدالله محمدی و نصیراحمد صالحی خبرنگاران طلوع نیوز در کابل و فراه، محمد طاهراحمدی خبرنگار نشریه رخشانه و محمد امین کاوه خبرنگار روزنامه هشت صبح با کسب بیشترین امتیاز، به طور مشترک جایزه خبرنگار سال افغانستان در سال 1402 را بدست آوردند.
این مراسم که با سه هفته تاخیر شام جمعه 17 حمل 1403 به طور حضوری با حضور دهها تن از خبرنگاران و نمایندگان نهادهای بینالمللی حامی خبرنگاران در بروکسل پایتخت بلجیم برگزار شد، شماری زیادی نیز از داخل و بیرون کشور به صورت مجازی شرکت کردند. در این مراسم، افزون بر برندگان، برخی از خبرنگاران و نمایندگان شماری از نهادهای بینالمللی در مورد جایزه خبرنگار سال افغانستان، خبرنگاران و رسانههای آزاد در کشور صحبت کردند.
درخشش و تقدیر از خبرنگاران و رسانههای افغانستان در سطح جهانی
- 6 میزان 1402: گزارش تحقیقی مشترک روزنامه ۸صبح از افغانستان و روزنامه امریکایی نیویارک تایمز جایزه «امی» را دریافت کرد. این گزارش زیر عنوان «طالبان آنها را عفو کردند و بعد به قتل رسانیدند» در روزنامه نیوریارک تایمز منتشر شده بود. روزنامه هشت صبح گزارش داد که جایزه امی شب 27 سپتامبر در مراسمی در نیویارک به سنجر سهیل، صاحب امتیاز روزنامه ۸صبح و دو گزارشگر نیویارک تایمز اهدا شد.
- 15 میزان 1402: زهرا جویا، مدیر مسئول وبسایت خبری «رخشانه» از افغانستان در کنار چهار خبرنگار از کیوبا، بلاروس، مکزیکو و فلسطین، برنده جایزه خبرنگار سال 2023 مجمع جهانی رهبران جوان ( One Young World)شد.
- 12 عقرب 1402: مرتضی بهبودی خبرنگاری که شهروندی افغانستان و فرانسه را دارد، و در 18 اکتبر سال جاری بعد از پس از ۲۸۴ روز از زندان استخبارات در کابل آزاد شد، جایزه خبرنگاری شجاعت فرانسه را دریافت کرد. این جایزه به مناسبت روز جهانی پایان دادن به معافیت از مجازات جنایت علیه خبرنگاران، توسط کترین کولونا، وزیر خارجه فرانسه به مرتضی بهبودی و مارسلا توراتی، خبرنگار مکسیکویی اهدا شد. بهبودی گفت که این جایزه را خبرنگاران افغانستان تقدیم میکند.
- 24عقرب 1402: بنیاد ملی برای دموکراسی یا (NED) جایزه سال 2023 این نهاد در بخش خبرنگاری را به رسانههای مستقل افغانستان اختصاص داد. بنیاد ملی برای دموکراسی با قدردانی از فعالیت رسانههای آزاد افغانستان اعلام کرد که با وجود سرکوب رسانهها از سوی طالبان، رسانههای مستقل افغانستان برای آگاه نگهداشتن مردم این کشور، تلاش کردند. این جایزه را نازیه هاشمیار، خبرنگار تلویزیون آمو « به نمایندگی از رسانههای مستقل افغانستان» در مراسمی که در شهر واشنگتن دیسی برگزار شده بود، دریافت کرد. بنیاد ملی برای دموکراسی یک نهاد غیردولتی و غیرانتفاعی مستقر در امریکا است که از نهادهای دموکراتیک در کشورهای مختلف پشتیبانی میکند.
- 28 قوس 1402: نهاد هندی پاپیولشن فرست(Population First)، جایزه«لادلی» ترویج تساوی جنسیتی خود را به مینه حبیب خبرنگار و فتانه بیات مستندساز افغان اعطا کرد. خانم حبیب مؤسس وبسایت خبری«رویدادهانیوز» است و سالهاست به عنوان خبرنگار در کابل کار میکند. این دو زن به دلیل برخی محدودیتها نتوانستند بخاطر دریافت جایزه خود به هند سفر کنند.
- 30 ثور 1403: تلویزیون خصوصی آریانا و آریانانیوز جایزه ماهانه اتحادیه رادیو و تلویزیونهای آسیا و اقیانوسیه(ABU) را دریافت کرد.آریانانیوز به نقل از اتحادیه رادیو و تلویزیونهای آسیا و اقیانوسیه گزارش داد که این جایزه به خاطر پوشش به موقع رویداد زلزله اخیر هرات به تلویزیون آریانا و آریانانیوز اهدا شد.
بررسی و تحلیل یافتههای گزارش
برخلاف دوران نظام جمهوری که ناقضان حقوق خبرنگاران و رسانهها شامل طیف وسیعی -از مخالفان و گروههای مسلح گرفته تا مجرمان سازمان یافته و زورمندان و در درجه آخر برخی از مقامهای دولتی و نیروهای امنیتی- را شامل میشد، در حکومت طالبان، عوامل اصلی نقض حقوق حقوق خبرنگاران و رسانهها، در درون سیستم هستند. اداره استخبارات و وزارت امر به معروف و نهی در سال سوم زمامداری طالبان، بر خلاف سال دوم و اول که عامل برخی از رویدادهای نقض حقوق خبرنگاران و رسانهها، عوامل خارج از حکومت طالبان عنوان شد- از جمله اقدام هدفمند منتسب به داعش در تجمع خبرنگاران در مزارشریف-، در سال سوم، عامل و یا متهمان هیچ کدام از رویدادهای به ثبت رسیده و گزارش شده، عنصر «غیرخودی» نبوده است. یافتههای این گزارش نشان میدهد که بیشتر این رویدادهای از سوی نهادهای دولتی طالبان به ویژه اداره استخبارات، وزارت امر به معروف و نهی از منکر بوده است.
برپایه معلومات مرکز خبرنگاران افغانستان، در وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان که متصدی امور مرتبط به رسانهها میباشد و دیدگاه و نگرش سرپرست و معین امور نشراتی آن در سه سال گذشته در مقایسه با دیدگاه به شدت محافظهکار سنتی و مذهبی رهبری طالبان در قندهار، «میانهرو» تلقی میشود، نفوذ چهرههای محافظهکار و امنیتی بیشتر شده است. در 12 ماه گذشته برخی از تصمیمهای جنجالی در جهت سرکوب رسانههای آزاد و خصوصی از طریق کمیسیون رسیدگی به شکایات و تخطیهای رسانهای که در وزارت اطلاعات و فرهنگ و به ریاست مولوی خیرالله خیرخواه و با عضویت نمایندگان نهادی دولتی طالبان از جمله استخبارات و امر به معروف و برخی خبرنگاران و فعالان رسانهای فعالیت دارد، گرفته شده است. نمونه این نفوذ در صدور دستور تعلیق فعالیت تلویزیونهای نور و بریا دیده شد. هر چند منابع آگاه میگویند که در سال سوم کارکرد این کمیسیون که بر مبنای قانون رسانههای همگانی تشکیل شده است، در حمایت از رسانههای آزاد و خبرنگاران نسبت به سال دوم زمامداری طالبان بهتر بوده است و برخی از اعضای این کمیسیون با استفاده «ابزاری» از آن علیه رسانهها و خبرنگاران موافق نیستند. در همین راستا، برخی منابع در کابل و قندهار به مرکز خبرنگاران افغانستان گفتند که ذبیحالله مجاهد سخنگوی ارشد حکومت طالبان که یک شخص میانهرو تلقی میشود در مواردی به حمایت از خبرنگاران و رسانههایی که حقوق آنان نقض شده است، مداخله کرده است و در آزادی برخی از خبرنگاران و جلوگیری از شدت عمل علیه برخی رسانهها، «مؤثر» بوده است.
بر پایه این گزارش، در سال سوم نیز بیشترین میزان رویدادهای نقض حقوق خبرنگاران و رسانهها-همانند سال دوم- از حوزه جنوب و جنوب شرق که پایگاه سنتی طالبان است، گزارش شد. از سه دستورالعمل رسانهای صادر شده در 12 ماه اخیر، یک مورد آن -منع عکاسی و تصویربرداری از مقامها و محافل رسمی- آن از سوی والی طالبان در قندهار و یک مورد آن- ممنوع شدن تماس تلفنی دختران را رادیوها و تلویزیونها- از سوی قوماندانی امنیه طالبان در خوست صادر و به اجرا درآمده است. قبل از آن، در سال دوم، نمونه مشابه از جمله دستور منع نشر هرگونه برنامه با صدای زنان در رسانههای هلمند اجرایی شد که تاثیر به مرور در برخی از دیگر ولایات به ویژه ولایات جنوب، جنوب شرق و شرق دیده شد و دامنه آن به کابل و برخی ولایات شمالی رسید. هشدار محمد خالد حنفی سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان در مورد احتمال ممنوع شدن حضور کامل زنان در رسانهها، احضار مسؤلان رسانههای محلی قندهار توسط رئیس امر به معروف این ولایت و تحقیق و توهین آنها بخاطر نشر برنامههایی با صدای زنان، نمونههای تاثیر تصمیمهای گرفته شده در قندهار و خوست بر چگونگی وضعیت رسانههای در سایر ولایت کشور میباشد.
در کابل، نامه خیرالله خیرخواه سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان به رسانهها در زمینه حفظ ارزشهای دینی، اخلاقی و اجتماعی کشور و خودداری آنها از به کار بردن «اصطلاحات بیگانه»، نشان دهنده یک فشار مضاعف بر محدودیتهای از قبل از اعمال شده بر رسانههاست به گونه رسمی و آشکار صورت میگیرد. در این نامه، دو موضوع پایداری، بقا و حفاظت از زبانهای ملی و رسمی و فعالیتهای رسانهای در پرتو قانون رسانههای همگانی کشور مطرح شده است. خیرالله خیرخواه در این نامه گفته است که زبانهای ملی و رسمی نشانه هویت ملی هر کشوری است و برای بقا و پایداری هر ملتی لازم است که زبان و فرهنگ خود را حفظ کند. وی گفته است:« وزارت اطلاعات و فرهنگ به منظور بقا، دوام، غنی سازی، توسعه و صیانت امن از زبانهای ملی و رسمی]فارسی، پشتو[، امیدوار است که تمامی رسانههای کشور در برنامهها، مصاحبهها، خبرها، تبصرهها و نوشتههای خود از اصطلاحات، واژهها و الفاظ زبانهای دیگر پرهیز کنند و اصول، قواعد و دستورزبان زبانهای ملی و رسمی خود را در نظر بگیرند تا زبانهای کشور از تداخل، تأثیر و نفوذ زبانهای بیگانه مصون بمانند». با وصف این، منابع به مرکز خبرنگاران افغانستان گفتند این دستور در پی احضار پی در پی مسؤلان برخی از رسانهها به وزارت اطلاعات و فرهنگ و استخبارات، به صورت مکتوب نشر شد. این رسانهها با «دستور زبان» مورد نظر هیئت حاکم به ویژه در مورد زبان فارسی/دری موافق نیستند و آن را به چالش کشیدهاند. این رسانهها بخاطر کاربرد واژههایی که ایرانی خوانده میشوند و یا برای بیان عناوین والقاب مقامهای بلندرتبه طالبان و نشر برنامههای تبلیغاتی آنان تحت فشار شدید قرار دارند.
از سوی دیگر، خودداری از تمدید جواز کاری دهها رسانه خصوصی و تلاش برای اجرای طرح مصادره و ضبط اموال اینگونه رسانهها تحت عنوان «بیتالمال» از سوی استخبارات به این اتهام که توسط مؤسسات خارجی و یا با کمک مالی آنها ایجاد شدهاند و یا تمدید نکردن جواز کاری برخی دیگر از رسانهها به بهانههایی چون نامطلوب و غیر همسو بودن با مقامهای حاکم، تصویری بسیار ناخوشایند و مبهم از سرنوشت شمار قابل توجه از رسانههای خصوصی را نشان میدهد. در حالی که رسانههای برای پیشبرد کارشان به صورت قانونی از چند مرجع دیگر از جمله وزارتهای اطلاعات و فرهنگ، صنعت و تجارت و مخابرات جوازهای جداگانه میگیرند/دارند، مالکان رسانهها در ماههای اخیر برای گرفتن جواز صنفی از شهرداریها/شاروالیها و جواز ویژه آنتن و فرستندهها از اداره اترا(وزارت مخابرات) که باید بابت این جوازها سالانه مالیات بدهند، زیر فشار مضاعف قرار داشتهاند. شماری از مالکان رادیوها و تلویزیونهای خصوصی به مرکز خبرنگاران افغانستان گفتند که با وجود داشتن جواز فرکونسی و جواز سرمایه گزاری، اجبار به گرفتن جواز صنفی محلی و جواز ویژه آنتن و فرستنده سینگال، در جهت افزایش فشار بر رسانههای آزاد صورت میگیرد در حالی که به گفته آنها، بیشتر رسانهها به دلیل کاهش بی سابقهای اعلانهای تجارتی و پروژههای حمایتی، حتی توان پرداخت قروض مالیاتی سالهای گذشتهشان را ندارند.
از سوی دیگر، ثبت دستکم 181 مورد رویداد نقض حقوق خبرنگاران و رسانهها از جمله رسانهها 133 مورد تهدید و 48 مورد بازداشت خبرنگاران در سال سوم نشان میدهد که وضعیت آزادی رسانهها در کشور تا چه اندازه نابسامان است. مرکز خبرنگاران افغانستان در سال دوم زمام داری طالبان، ۱۷۹ رویداد از جمله جان باختن یک گزارشگر، ۲۰ مورد زخم برداشتن خبرنگاران، ۹۴ مورد تهدید، ۵۹ بازداشت و پنج رویداد خشونت فیزیکی ثبت کرده بود. در سال اول تعداد رویدادها ۱۸۷ بود که شامل جان باختن دو کارمندان رسانهای، سه مورد زخم برداشتن خبرنگاران، ۱۱۷ بازداشت، ۴۵ مورد تهدید و ۲۰ رویداد خشونت فیزیکی میباشد.
بررسیهای مرکز خبرنگاران افغانستان نشان میدهد که تهدید خبرنگاران و مسؤلان رسانهها در سال سوم زمامداری طالبان بطور مستقیم و غیر مستقیم به شکل یادآوری، هشدار و اخطار تا احضار اجرا شده است که اجرای آن از یک ولایت به ولایت دیگر و حوزه به حوزه دیگر متفاوت بوده است.
در زیر چند نمونه از تهدیدهایی است خبرنگاران با آن مواجه شدند برای ارایه تصویری از وضعیت درج شده است:
تمام مسؤلان رسانههای محلی یک ولایت با تهدید به نشست مشترک یک ساعته با مسؤلان اطلاعات و فرهنگ و نمایندگان استخبارات و امر به معروف احضار شدهاند، صبح موبایلهایشان همراه با کد دسترسی با تهدید از آنان گرفته شده است و نه تنها بعد از نشست به آنان برگردانده نشده بلکه به آنان گفته شده است بروید به خانههایتان شام به شما تحویل میدهیم.! استخبارات به یک شبکه تلویزیونی فهرستی از افراد داده میشود که نباید با آنها مصاحبه شود! اداره اطلاعات و فرهنگ در یکی از ولایات از یک خبرنگار محلی که کارمند یکی از رسانهها در کابل است خواسته است که پیش از نشر هر گزارش، اداره محلی را در جریان محتوای گزارش قرار دهد.! کارمندان امنیتی در کابل به خبرنگاری به خاطر این که زن است و به خاطر پوشش خبری یک نمایشگاه تولیدی دعوت شده است، اجازه ورود داده نداند! یک خبرنگار زن در یکی از ولایات بعد از طی مراحل درخواست تاسیس یک رادیو در سطح محل، به کابل آمده است اما درخواست او ماههاست که استخبارات از از تائید درخواست و اجازه طی مراحل نهایی آن خودداری میکند!
ثبت 48 مورد بازداشت، نشان دهنده ادامه شکل دیگری از خطرهای عمیقی است که خبرنگاران در سال سوم زمامداری طالبان با آن مواجه بودند. در زیر روایتهایی کوتاه از خبرنگاران برای اینکه تصویری بهتر از وضعیت آزادی رسانهها و خبرنگاران در 12 ماه گذشته ارایه شود، درج شده است:
مدیر مسؤل یک رسانه به اتهام نشر برنامههای یک رادیوی دیگر که از خارج از کشور فعالیت میکند، دادگاهی شده و به زندان افکنده شد و رسانهاش نیز بسته شد.! خبرنگاری در یک ولایت به ظن همکاری با رسانههای خارج از کشور بازداشت و بعد از سپردن ضمانت کتبی مبنی بر خودداری از هر نوع همکاری را رسانههای تبعیدی، آزاد شد. خبرنگاری به اتهامی مشابه از یک ولایت دیگر با سرنوشتی مشابه مواجه شد و این روند متوقف نشد و در ولایات دیگر تکرار شد...! خبرنگاری به اتهام نشر یک مطلب انتقادی در مورد وضعیت حکومتداری طالبان در فیسبوک، بازداشت شد و مجبور شد آنچه را که نشر کرده است پاک کند! خبرنگاری بخاطر پرسیدن سؤالهای چالشی از مهمان برنامه از مقامهای حاکم است، به استخبارات احضار و بازداشت و بازجویی، شد و سپس با سپردن تعهد مبنی بر تکرار نکردن مصاحبه مشابه، آزاد شد! مدیر مسؤل و خبرنگار یک رسانه به دلیل مصاحبه تصویری با یک خانم افغان در خارج از کشور که هنگام مصاحبه ماسک نپوشیده بود و به نقد حکومتداری طالبان پرداخته بود، از سوی استخبارات و امر به معروف بازداشت شدند و بعد از بازجویی چندین ساعته و تضمین این که دیگر این کار را تکرار نخواهند کرد، آزاد شدند! صاحب امتیاز و مدیر مسؤل یک رسانه در کابل به دلیل نشر مطلبی در مورد بازداشت زنان متهم به «بدحجابی» و محل بود و باش ملا هبتالله آخندزاده رهبر طالبان، توسط استخبارات چندین شب بازداشت و بازجویی میشود و سپس با دریافت هشدار درمورد این که جواز رسانه آنها لغو خواهد شد، آزاد شدند! خبرنگاری به خاطر تلاش برای مصاحبه با یک مسؤل محلی، از سوی والی طالبان در آن ولایت احضار و دو روز در زندان شخصی والی در بند ماند! سه خبرنگار سه رادیو محلی در یک ولایت به اتهام «نشر موسیقی» و «تماس تلفنی با شوندگان زن» از سوی اداره امر به معروف بازداشت و بعد از شش روز با سپردن تعهد مبنی بر تکرار نکردن اقدامی مشابه، آزاد شدند!
پیشنهادها
وزارت اطلاعات و فرهنگ و سخنگوی ارشد حکومت طالبان بارها گفته است که قانون رسانهها و قانون دسترسی به اطلاعات تا زمان توشیح تعدیلات پیشنهادی وزارت اطلاعات و فرهنگ از سوی رهبری طالبان در قندهار، قابل اجرا است. با وصف این، حکومت و مقامهای طالبان دستورالعملهایی را در زمینه آزادی رسانهها و خبرنگاران صادر کردهاند و با جدیت برای اجرای این دستورالعملها تلاش میکنند. مرکز خبرنگاران افغانستان اجرای این دستورالعملها را یک تناقض آشکار میان حرف و عمل حکومت طالبان میداند بر همین اساس پیشنهادهای زیر را مطرح میکند:
- خبرنگاران زندانی به طور فوری و بدون قید و شرط آزاد شوند؛
- مقامهای حاکم با لغو تصمیمشان در مورد رسانههای بسته شده به اتهام وابستگی به احزاب سیاسی و یا ایجاد شده از سوی مؤسسات خارجی، اجازه بازگشایی این رسانهها را صادر کنند؛
- طرح مصادر اموال دهها رسانهی خصوصی به اتهام اینکه به کمک مالی مؤسسات خارجی ایجاد شدهاند و هنوز این طرح در مرحله ابتدایی قرار دارد، فورا کنار گذاشته شود ویک کمیسیون مستقل و بی طرف با حضور نمایندگان رسانههای آزاد برای بررسی این اتهام تشکیل شود.
- در سیاست رسانهای رسمی مقامهای حاکم که آزادی رسانهها و دسترسی به اطلاعات را به شدت محدود ساخته است، بازنگری شود؛
- دستورالعملهای رسانهای که به موازت قانون رسانهها و قانون دسترسی به اطلاعات صادر شده است، لغو شوند؛
- طرح تعدیل قانون رسانهها و قانون دسترسی به اطلاعات متوقف شود و هرگونه تلاش در زمینه تعدیل در مشورت با رسانههای آزاد و افراد متخصص صورت بگیرد.
- در حالی که رسانههای برای پیشبرد کارشان به صورت قانونی از چند مرجع دیگر از جمله وزارتهای اطلاعات و فرهنگ، صنعت و تجارت و مخابرات جوازهای جداگانه میگیرند/دارند، تحت فشار گذاشتن مالکان رسانهها برای گرفتن جواز صنفی از شهرداریها/شاروالیها و جواز ویژه آنتن و فرستندهها از اداره اترا(وزارت مخابرات) یک اقدام ناموجه است و باید به طور فوری کنار گذاشته شود؛
- به دلیل کاهش شدید درآمد رسانههای آزاد که بیشتر براعلانهای تجارتی متکی هستند وافزایش مشکلات اقتصادی این رسانهها، قروض مالیاتی متعدد آنان به وزارتهای مختلف بخشیده شود؛
- مقامهای حاکم به سیاست جلوگیری از تاسیس رسانههای مستقل و آزاد و خودداری و مانع تراشی در زمینه تمدید جواز کاری رسانهها پایان دهند، هزینه تمدید جوازها را مطابق با وضعیت اقتصادی رسانهها کاهش دهند و روند طی مراحل اداری این کار را آسان و ساده سازند؛
خطاب به جامعه جهانی و نهادهای بینالمللی مرتبط:
- جامعه جهانی در گفتگو و رایزنی با مقامهای حاکم، تامین حقوق و آزادی رسانهها و خبرنگاران مطابق با قانون رسانههای افغانستان را در اولویت قرار دهند.
- به دلیل محدودیتهای اعمال شده بر رسانهها در افغانستان، رسانهها در داخل کشور امکان پوشش آزادانه و مستقل رویدادهایی که زندگی آنها را تحت تاثیر قرار میدهد، ندارند، رسانهها بیشتر بر فعالیتهای بشردوستانه و امور آموزشی متمرکز شدهاند. با در نظرداشت این وضعیت، مرکز خبرنگاران افغانستان از جامعه جهانی میخواهد زمینه کمک به رسانههای آزاد را در داخل و خارج کشور به گونهای که آزادی عمل و استقلال آنها حفظ شود، به عنوان یک اولویت در نظر بگیرند.