معرفی
با سقوط نظام جمهوری اسلامی در ۲۴ اسد ۱۴۰۰ و بازگشت دوباره گروه طالبان به قدرت که به تغییرات ساختاری عمیقی در عرصه‌های مختلف به ویژه سیاسی و آزادی‌های اجتماعی و مدنی انجامید، جامعه رسانهای افغانستان به لحاظ کمی و کیفی و هم از نظر آزادی کار دچار یک تحول منفی عمیق شد.
طالبان در بازگشت دوباره به قدرت، حکومت خود را بار دیگر همانند دهه هشتاد خورشیدی با نام «امارت اسلامی افغانستان» ایجاد کردند. در دور نخست حکومت‌داری طالبان که پنج سال (۱۳۷۵-۱۳۸۰) طول کشید، چگونگی برخورد این گروه با آزادی‌های مدنی و به ویژه آزادی بیان توام با محدودیت شدید و بسیار سخت‌گیرانه بود. طالبان در آن زمان که هنوز رسانه‌های خصوصی و آزاد وجود نداشت، رادیو و تلویزیون دولتی و چند نشریه مرتبط را نیز بسیار محدود کردند. آنان در عین حال با ممنوع کردن تصویربرداری، تماشای تلویزیون، فلم و ویدئو، شنیدن موسیقی و یا نشر آن، مجازات سختی را برای تخطی کنندگان اعمال می‌کردند.
اما بعد از سقوط حکومت طالبان در سال ۱۳۸۰ و تغییرات گسترده سیاسی که با حمایت جامعه بین‌المللی صورت گرفت، سطحی از آزادی‌های اجتماعی و مدنی با درنظرداشت باورهای دینی و ارزش‌های فرهنگی کشور فراهم شد. در بستر این روند که به مدت دو دهه ادامه یافت، حق آزادی بیان در قانون اساسی کشور به رسمیت شناخته شد، رسانه‌های آزاد و متکثر شکل گرفت و قوانین و مقرره‌های ویژه‌ای برای رسانه‌های آزاد و حقوق خبرنگاران و کارمندان رسانهای تدوین و تصویب شد. در این دوره ۲۰ ساله به رغم جان باختن حدود ۱۳۰ خبرنگار و کارمند رسانهای در کشور، و وجود تهدیدها و چالش‌های کاری ویژه محیط جنگی و غیر عادی، دستاوردهای کشور در زمینه آزادی بیان و رسانه‌های آزاد چشم‌گیر بود و جایگاه افغانستان در این زمینه حتی از بسیاری از کشورهای همسایه و منطقه بهتر بود.
اما با سقوط نظام «جمهوری اسلامی افغانستان» و بازگشت طالبان به قدرت صفحه تازه‌ای با درونمایی تاریک و مبهم در مقابل جامعه رسانهای کشور باز شد که اثرات آن در دو سال گذشته به مرور ملموس‌تر و آشکارتر شده است. موج جدیدی از «فرار مغزها» همزمان با سقوط نظام آغاز شد و در همین راستا صدها خبرنگار و کارمند رسانهای شامل مردان و زنان از کشور ترک کردند و به کشورهای غربی، همسایه و یا منطقه آواره شدند. متاسفانه به دلیل تشدید محدودیت‌ها برای رسانه‌های آزاد و خبرنگاران، روند فرار «نخبگان» و کارمندان رسانهای از کشور در دو سال گذشته نه تنها متوقف نشد بلکه ادامه یافت.
با وصف این، در دو سال گذشته -در زمامداری «امارت اسلامی افغانستان»[طالبان]- تحول مثبت و ارزنده‌ای نیز به لحاظ کاهش قابل ملاحظه قربانیان جامعه رسانهای در کشور ثبت شده است. در این مدت با تامین امنیت نسبی در مناطق مختلف کشور، روند حمله‌های مرگبار بر رسانهها و یا هدف قرار دادن خبرنگاران- به جز رویداد انفجار در گردهمایی خبرنگاران در مزارشریف، رویداد دیگری که حاکی از حمله هدفمند بر خبرنگاران و رسانهها باشد گزارش نشد که اما در این مدت به دلیل ادامه روند سرکوب رسانه‌های آزاد و مشکلات اقتصادی روزافزون رسانهها، حدود نیمی از رسانه‌های فعال کشور از فعالیت بازماندند، موارد خشونت و نقض آزادی خبرنگاران و رسانهها نیز به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافت. دستگاه امنیتی به ویژه اداره استخبارات و همچنان وزارت امر به معروف به شکل مستقیم و غیر مستقیم با -بازداشت، تهدید و ترساندن خبرنگاران- روند سرکوب آزادی رسانهها و آزادی بیان را با شدت بیشتری ادامه دادند.
افزایش بی پیشینه بازداشت‌های توام با خشونت و تهدید خبرنگاران آزادی در دو سال زمامداری«امارت اسلامی» نشان می‌دهد که آزادی پیش از بیان و آزادی پس از بیان دیگر در کشور وجود ندارد و زمام‌داران با تهیه و نشر هر نوع گزارش و یا برنامه رسانهای و حتی ابراز نظر در فضای مجازی را که «غیرهمسو» و «خلاف منافع» خود تشخیص دهد، به شدت برخورد می‌کند. وضعیت به جایی رسیده است که تهیه و نشر گزارش‌های خبری و تحقیقی و یا برنامه‌های رسانهای چالشی و یا پوشش حرکت‌های اعتراضی از سوی خبرنگاران، و یا سرکشی رسانهها از محدودیت‌های اعمال شده بر کار و آموزش زنان در رسانهها و یا بی اعتنایی به دستورالعمل‌های رسانهای طالبان بسیار پرمخاطره است و ممکن است به بازداشت و زندانی شدن کارمندان رسانهها و یا ممنوع شدن فعالیت یک رسانه منجر شود.
خلاصه گزارش
گزارش دوسالانه کنونی مرکز خبرنگاران افغانستان شامل آمار موارد نقض آزادی رسانهها و خبرنگاران در جریان دو سال زمامداری«امارت اسلامی»( ۲۴ اسد ۱۴۰۰ تا ۲۴ اسد ۱۴۰۲) در هشت حوزه یعنی تمام ۳۴ ولایت کشور میشود. همچنان، در این گزارش، رویدادهای مهم مرتبط با خبرنگاران و رسانه‌های کشور درج شده است و تصمیم‌ها، مقررات و طرح‌های اعمال شده در زمینه فعالیت رسانهها و خبرنگاران درج و به بررسی گرفته شده است.
مرکز خبرنگاران افغانستان در ۲۴ ماه گذشته، دست‌کم ۳۶۶ رویداد نقض آزادی رسانهها و خبرنگاران را که شامل تهدید، بازداشت و برخورد خشونت‌آمیز است، ثبت کرده است. رویدادهای ثبت شده شامل سه مورد جان کارمندان رسانهای، ۲۳ مورد زخم برداشتن خبرنگاران، ۱۷۶ بازداشت موقت و میان مدت میشود که شماری از این بازداشت‌ها ماه‌ها ادامه یافته است. در این مدت، ۱۳۹ مورد تهدید و ۲۵ رویداد خشونت فیزیکی و لت و کوب خبرنگاران به ثبت رسیده است. از جمله خبرنگاران و کارمندان رسانهای بازداشت شده، ۹ تن همچنان در زندان بسر می‌برند.
یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد بجز رویداد انفجار در میدان هوایی کابل که بر اثر آن دو خبرنگار جان باختند و انفجار در نشست خبرنگاران در مزارشریف که به جان باختن یک گزارشگر شد و هر دو انفجار به داعش نسبت داده شد، در اکثریت رویدادهای دیگر، اداره‌ها و یا افراد منسوب به نهادهای استخباراتی و امنیتی و وزارت امر به معروف و نهی منکر «امارت اسلامی»طالبان نقش داشته‌اند. در رویداد انفجار میدان هوایی کابل(۴ سنبله ۱۴۰۰) که چند روز بعد از سقوط کابل در میان تجمع متقاضیان خروج از کشور صورت گرفت، شمار زیادی از جمله علی‌رضا احمدی گزارشگر خبرگزاری «رها» و «روزنامه افغانستان ما» و نجمه صادقی مجری سابق تلویزیون "جهان صحت" نیز جان باختند. همچنان بر اثر انفجار در گردهمایی خبرنگاران در مزارشریف(۲۰ حوت ۱۴۰۱)، دست‌کم دو تن از جمله حسین نادری، گزارشگر خبرگزاری صدای افغان(آوا) جان خود را از دست داد و حداقل ۱۹ تن از خبرنگاران زخم برداشتند. به جز این دو رویداد انفجار، سایر رویدادها-اکثریت قریب به اتفاق- نهادها و یا عوامل «امارت اسلامی» به ویژه استخبارات و امر به معروف بوده است.
در این گزارش خاطر نشان شده است که در دوسال حکومت طالبان به جز رویداد انفجار در گردهمایی خبرنگاران در مزارشریف، رویداد دیگری که حاکی از حمله هدفمند بر خبرنگاران و رسانهها باشد گزارش نشد که در مقایسه با شمار زیاد حمله‌های هدفمند مرگبار بر خبرنگاران و رسانهها در دوره نظام جمموری- یک تحول مثبت می‌باشد. هر چند طالبان تا قبل از بازگشت دوباره به قدرت، مسؤلیت برخی از این رویدادهای مرگبار را به عهده گرفته بود و یا از متهمان اصلی در شمار زیادی از دیگر رویدادها می باشد که طی آنها بیش از ۱۲۰ خبرنگار و کارمند رسانهای جان باختند.
اما با وصف این، در این گزارش آمده است که «امارت اسلامی» طالبان در حالی که قانون رسانه‌های همگانی مصوب نظام جمهوری را به صورت تلویحی تائید کرده است، روی تعدیل این قانون کار کرده است و همزمان با آن سیاست رسانهای خاصی را از طریق دستورالعمل‌های تازه پیش برده است. یافته‌های گزارش دوسالانه مرکز خبرنگاران افغانستان نشان می‌دهد که طالبان تا اکنون دست‌کم شش دستورالعمل ویژه و یا مرتبط با رسانهها را بدون هیچ گونه نظرخواهی از خبرنگاران تهیه و لازم الاجرا دانسته است. این دستورالعمل‌ها که مبنای حقوقی و قانونی آنها تعریف نشده‌اند و برخی مواد آنها ناروشن و مبهم هستند، زمینه ساز محدودیت‌های روز افزون بر رسانه‌های آزاد و خبرنگاران شده است.
لزوم هماهنگی با ادارات مسؤل حکومت طالبان قبل از نشر گزارش، برنامه و یا اعلان‌ها و یا پیام‌های با محتوای سیاسی، امنیتی و یا اجتماعی، ممنوع شدن مصاحبه رسانهها با شخصیت‌های مخالف و غیرهمسو با «امارت اسلامی»، ممنوع شدن نقش آفرینی زنان در نمایشنامه‌های تلویزیونی، قطع شدن نشر برنامه‌های تلویزیونی رسانه‌های بین‌المللی از طریق رسانه‌های داخلی، ممنوع شدن نشر فلم و سریال،-حتی اگر محتوای «دینی» داشته باشد-، ممنوع شدن نشر موسیقی، اجبار زنان به حجاب غیر متعارف و لزوم پوشیدن صورت از سوی زنان، ممنوع شدن مصاحبه زنان با مردان و یا ممنوع شدن حضور مردان و زنان در یک برنامه حضوری مشترک رسانهای و ممنوع شدن هرگونه نقد مسؤلان حکومت طالبان از جمله پیامدهای این دستورالعمل‌ها بوده است. اجرای این دستورالعمل‌ها که توام با اعمال فشار، تهدید، ترساندن و حتی بازداشت گسترده خبرنگاران است خودسانسوری را به اوج رسانده و عملا رسانه‌های آزاد را به سوی سقوط سوق داده است.
در دو سال گذشته در حالی که حدود نیمی از حدود ۶۰۰ رسانه که فعال در آخر نظام جمهوری به دلیل مشکلات روز افزون اقتصادی و افزایش محدودیت‌های کاری از فعالیت بازمانده است، صدها خبرنگار و کارمند رسانهای به ویژه زنان خبرنگار بیکار شده و یا کشور را ترک کرده اند و این روند همچنان ادامه دارد.
وضعیت آزادی رسانهها در سال نخست: ۲۴ اسد ۱۴۰۰-۲۴ اسد ۱۴۰۱
موارد نقض آزاد رسانهها و خبرنگاران
از مجموع ۳۶۶ مورد نقض آزادی رسانهها و خبرنگاران ثبت شده از سوی مرکز خبرنگاران افغانستان در دو سال زمامداری«امارت اسلامی»، ۱۸۷ مورد آن در سال نخست بوده است. این موارد شامل دو مورد جان باختن کارمندان رسانهای، سه مورد زخم برداشتن خبرنگاران، ۱۱۷ بازداشت، ۴۵ مورد تهدید و ۲۰ رویداد خشونت فیزیکی می‌باشد.
رویدادهای برجسته جامعه رسانهای کشور در سال نخست زمامداری طالبان
- ۲۶ اسد ۱۴۰۰: دو رو پس از سقوط نظام جمهوری اسلامی و بازگشت دوباره طالبان به قدرت، ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان در نخستین نشست خبری خود در کابل، دیدگاه طالبان در مورد رسانهها را اعلام کرد. وی گفت به رسانهها اطمینان داده میشود که می‌توانند در «چارچوب‌های فرهنگی» و «ارزش‌های اسلامی» به کار خود ادامه بدهند.
- ۲۸ اسد ۱۴۰۰: پس از سقوط نظام جمهوری اسلامی و بازگشت دوباره طالبان به قدرت، به زنان خبرنگار در رادیو و تلویزیون ملی[دولتی] اجازه ادامه کار داده نشد.
- ۲۸ سنبله ۱۴۰۰: قاری یوسف احمدی رئیس مرکز رسانه‌های حکومت طالبان مقرره یازده ماده‌ای برای کار خبرنگاران را اعلام کرد.
- ۲۵ میزان ۱۴۰۰: ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان در گفتگویی در کابل با روزنامه ایرانی شرق از ممنوع شدن نشر موسیقی در رسانهها خبر داد و گفت که نشر موسیقی بر اساس «شریعت اسلامی» مشکل دارد.
- ۳۰ عقرب ۱۴۰۰: محمد خالد حنفی، سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر دولت طالبان، در یک کنفرانس خبری امروز در کابل «دستورالعمل جدیدی» را برای رسانه‌های تصویری معرفی کرد که براساس آن زنان نمی‌توانند پس از این در نمایشنامه‌های تلویزیونی نقش و حضور داشته باشند.
- ۱ قوس ۱۴۰۰: وزارت امر به معروف و نهی از منکر دستورالعملی صادر کرد که در آن از خبرنگاران خواسته شد با تحلیلگرانی که از طالبان انتقاد می‌کنند، مصاحبه نکنند یا آنها را در بحث‌های رسانهای دعوت نکنند.
- ۱۷ قوس ۱۴۰۰: گلستان غالب خبرنگار سابق خبرگزاری باختر در ننگرهار بر اثر بیماری در زادگاهش جلال‌آباد در گذشت.
- ۲۲ جدی ۱۴۰۰: دو خبرنگار خارجی که برای آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد در افغانستان کار می‌کردند، بازداشت و از افغانستان اخراج شدند. یکی از این خبرنگاران اندرو نورث، خبرنگار سابق بی‌بی‌سی بریتانیا است که حدود ۲۰ سال اوضاع افغانستان را پوشش داده بود.
- ۲۵ جدی ۱۴۰۰: دفتر رادیو خصوصی رابعه بلخی در مزارشریف در جریان شب به دلیل «مشکل در سیستم برق» دفتر دچار آتش‌سوزی شد و بر اثر آن دو کودک که در مجاورت این ساختمان بودند به دلیل «دود ناشی از آتش‌سوزی» جان‌شان را از دست دادند.
- ۱۳ دلو ۱۴۰۰: «امارت اسلامی» به طور تلویحی قانون رسانه‌های نظام جمهوری اسلامی را تائید کرد. ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان در نشستی در کابل گفت:« ما قانون قبلی رسانهها را مطالعه کردیم، کدام نقیصه نداشت، علاوه از این امارت اسلامی از رسانهها می‌خواهد در نشرات خود منافع ملی، ارزش‌های اسلامی و وحدت ملی را در نظر بگیرند، اگر چه ما مطمئن هستیم که رسانهها خودشان نیز به این موارد اعتنا می‌کنند.»
- ۲۶ دلو ۱۴۰۰: جاوید همیم کاکر، ویراستار آژانس خبری پژواک جایزه بنیاد «مروه استدیو» در هند را بدست آورد.
- ۲۵ حوت ۱۴۰۰: مرکز خبرنگاران افغانستان برندگان جایزه سالانه « خبرنگار سال افغانستان» در سال ۱۴۰۰ را اعلام کرد. بر مبنای اعلام این نهاد مستقل، صداقت غورزنگ خبرنگار طلوع نیوز، حسیب‌الله بهش خبرنگار روزنامه هشت صبح، قطب‌الدین کوهی خبرنگار پژواک و محمد عارف کریمی عکاس‌خبرنگار خبرگزاری فرانسه که بیشترین امتیاز را در این برنامه رقابتی بدست آورده بودند، به طور مشترک جایزه خبرنگار سال کشور را بدست آوردند.
- ۲۶ حوت ۱۴۰۰: «مجمع جهانی رهبران جوان»، لطف‌الله نجفی زاده، رئیس پیشین طلوع نیوز را یکی از بهترین خبرنگاران سال ۲۰۲۲ معرفی کرد. نجفی‌زاده با بیان این که افتخارات و دستاوردهای رسانهای نمی‌تواند فردی باشد، خاطر نشان کرد که «خبرنگاری در و برای افغانستان از نیازهای جدی مردم ما در این عصر است.»
- ۸ حمل ۱۴۰۱: حکومت طالبان نشر برنامه‌های تلویزیون‌های بین‌المللی از جمله بی‌بی‌سی، صدای امریکا و دویچه وله آلمان را از طریق تلویزیون‌های افغانستان ممنوع کرد.
- ۱۱ حمل ۱۴۰۱: وکیل کوهسار، عکاس خبری خبرگزاری فرانسه در افغانستان، بخاطر پوشش تصویری چگونگی خروج نیروهای امریکایی از افغانستان و بازگشت طالبان به قدرت، جایزه سالانه «بنیاد وارن» فرانسه را دریافت کرد.
- ۶ ثور ۱۴۰۱: حکومت طالبان با ارسال یک نامه رسمی با امضای ذبیح الله مجاهد معین وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان به رسانهها خاطر نشان کرد که رسانهها باید قبل از نشر اعلانات تجارتی که محتوای سیاسی، امنیتی و اجتماعی دارند، با ریاست نظارت بر رسانه‌های این وزارت هماهنگی کنند.
- ۱۸ ثور ۱۴۰۱: نعیم‌الحق حقانی، رئیس اطلاعات و فرهنگ «امارت اسلامی» در هرات از شاروالی/شهرداری هرات خواست تا بعد از این طبق پالیسی امارت، از نشر عکس «زنده‌جان» در ماهنامه‌ی شهرداری، خودداری کند.
- ۲۰ ثور ۱۴۰۱: مستند «کودکی من، وطن من» روایتی از داستان پر فراز و نشیب یک شهروند افغانستان از دوران کودکی تا جوانی برنده جایزه بهترین مستند فیلمبرداری بفتا در بریتانیا شد. فیل گرابسکی، فیلم‌ساز و شعیب شریفی، خبرنگار افغان از تهیه‌کنندگان این فلم مستند هستند.
- ۱ جوزا ۱۴۰۱: وزارت امر به معروف دستور داد در برنامه‌های تلویزیونی مجریان زن از «ماسک» استفاده کنند. به گفته این وزارت «این تصمیم قطعی است و در این‌باره جایی برای بحث و مخالفت وجود ندارد.»
- ۱ جوزا ۱۴۰۱: در پی دستور «امارت اسلامی» به خبرنگاران زن برای پوشیدن صورت با ماسک، خبرنگاران مرد در شماری از تلویزیون‌های کابل نیز به این دستور اعتراض کردند و به نشانه همراهی با زنان خبرنگار، ماسک پوشیدند.
- ۳ جوزا ۱۴۰۱: مرکز بین‌المللی خبرنگاران (ICFJ)، انیسه شهید، خبرنگار پیشین طلوع‌نیوز را به عنوان برنده جایزه بین‌المللی خبرنگاری نایت یا «خبرنگار شجاع» در سال ۲۰۲۲ اعلام کرد.
- ۸ جوزا ۱۴۰۱: مرکز خبرنگاران افغانستان به ائتلافی از ۳۴ سازمان مدافع خبرنگاران از کشورهای مختلف پیوست که خواستار تحقیقات فوری، کامل ومستقل درمورد قتل شیرین ابوعاقله خبرنگارفلسطینی تلویزیون الجزیره شدند که اخیرا در یورش نظامیان اسرائیلی به شهرجنین فلسطین کشته شد.
- ۲۷ جوزا ۱۴۰۱: تلویزیون طلوع‌نیوز برنده جایزه ویژه «One World Media» در ۲۰۲۲ شد. One World Media یک سازمان غیرانتفاعی و حامی خبرنگاران است که سالانه در بخش‌های مختلف به رسانهها و خبرنگاران جایزه اهدا می‌کند.
- ۸ سرطان ۱۴۰۱: پرویز کاوه، مدیر مسئول سابق روزنامه ۸صبح و سردبیر فعلی استدیوی تلویزیون افغانستان اینترنشنال در واشنگتن دی‌سی(امریکا)، به پاس «خدماتش» به رسانه‌های افغانستان، «جایزه شجاعت و اثرگذاری» «مرکز شرق و غرب» کانگرس امریکا را به دست آورد.
- ۹ سرطان ۱۴۰۱: به رسانه‌های آزاد اجازه پوشش گردهمایی بزرگ «علماء دین» داده نشد. در این گردهمایی که در تالار لوی جرگه در کابل برگزار شده بود، صدها تن از ولایات مختلف کشور شرکت کرده بودند.
- ۲۸ سرطان ۱۴۰۱: ده‌ها خبرنگار افغان که بعد از سقوط نظام جمهوری و روی کار آمدن «امارت اسلامی» به پاکستان گریخته‌اند، به دلیل بی‌توجهی به درخواست پناهندگی‌شان از سوی کشورهای غربی به ویژه کانادا، در اسلام آباد تظاهرات کردند.
- ۲۹ سرطان ۱۴۰۱: شرکت متا (فیسبوک سابق) که مالک اینستاگرام و فیسبوک است، حساب‌های کاربری خبرگزاری باختر و رادیو و تلویزیون ملی افغانستان را به دلیل آنچه که ستایش، حمایت و نمایندگی از آنها طالبان خواند، از این دو شبکه اجتماعی حذف کرد.
- ۳۰ سرطان ۱۴۰۱: حکومت طالبان از صدور فرمان تازه ملا هبت‌الله آخندزاده رهبر طالبان خبر داد که مطابق با آن نقد کردن مسؤلان حکومت طالبان خلاف شرع است و نباید صورت بگیرد. در این فرمان آمده است: »مطابق ارشادات اسلامی، وارد کردن اتهامات بی‌جا و نقد مسولان طالبان شرعاً جواز ندارد و افرادی که از این فرمان سرپیچی کنند، مجازات می‌گردند.»
- ۳۱ سرطان ۱۴۰۱: لین اودانل خبرنگار آزاد استرالیایی که بیشتر برای فارین پالیسی می‌نویسد، اعلام کرد که از سوی «استخبارات طالبان» بازداشت شده بود و «زیر فشار مجبور شده بابت نوشتن سه یا چهار گزارش قبلی خود از طریق توییتر معذرت خواهی کند.»
- ۹ اسد ۱۴۰۱: محمد عارف سرخابی، مجری سابق رادیو میمنه و رادیو ممتاز در ولایت فاریاب که به ایران مهاجر شده بود جان خود را در جریان «کار ساختمانی» در این کشور از دست داد. منابع در فاریاب گفتند که سرخابی بعد از سقوط نظام جمهوری بیکار شده بود و به دلیل فقر اقتصادی کشور را ترک کرده بود.
- ۱۹ اسد ۱۴۰۱: ساختمان تلویزیون خصوصی ژوندون در کابل آتش گرفت. به گفته مسؤلان ژوندون، این آتش سوزی خسارت هنگفتی به ساختمان و تجهیزات این رسانه به باور آورده است.
وضعیت آزادی رسانهها در سال دوم: (۲۴ اسد ۱۴۰۱-۲۴ اسد ۱۴۰۲)
موارد نقض آزادی رسانهها و خبرنگاران
از مجموع ۳۶۶ مورد نقض آزادی رسانهها و خبرنگاران ثبت شده از سوی مرکز خبرنگاران افغانستان در دو سال زمامداری«امارت اسلامی»، ۱۷۹ مورد آن در سال دوم بوده است. این موارد شامل جان باختن یک گزارشگر، ۲۰ مورد زخم برداشتن خبرنگاران، ۹۴ مورد تهدید، ۵۹ بازداشت و پنج رویداد خشونت فیزیکی می‌باشد. از جمله خبرنگاران بازداشت شده در این سال، دست کم ۹ تن همچنان در بازداشت هستند:
- مرتضی بهبودی، خبرنگار آزاد افغان-فرانسوی| محل بازداشت: کابل| تاریخ بازداشت: ۱۷ جدی ۱۴۰۱
- نصرت مهدی، خبرنگار آزاد. محل بازداشت: کابل| تاریخ بازداشت: ۲۱ حوت ۱۴۰۱
- امین‌الله عالمی، مدیر مسؤل رادیو ممتاز در فاریاب| محل بازداشت: میمنه| تاریخ بازداشت: ۳۱ سرطان
- رامین رسولی، خبرنگار آزاد| محل بازداشت: کابل| تاریخ بازداشت: خبر بازداشت رسولی در اوایل ماه اسد ۱۴۰۲ رسانهای شد.
- سید وحدت‌الله ابدالی، خبرنگار خبرگزاری دولتی باختر در غزنی| محل بازداشت: ولسوالی خواجه عمری غزنی| تاریخ بازداشت: ۱۵ اسد ۱۴۰۲
- فقیرمحمد فقیرزی، خبرنگار رادیو کلید در ننگرهار| محل بازداشت: جلال آباد| تاریخ بازداشت: ۱۹ اسد ۱۴۰۲
- جان‌آغا صالح، خبرنگار رادیو کلید در ننگرهار| محل بازداشت: جلال آباد| تاریخ بازداشت: ۱۹ اسد ۱۴۰۲
- حسیب حساس، خبرنگار رادیو سلام وطندار در کندز| محل بازداشت: کندز | تاریخ بازداشت: ۱۹ اسد ۱۴۰۲
- حبیب‌الله سراب، خبرنگار تلویزیون آریانانیوز در پکتیا| محل بازداشت: گردیز | تاریخ بازداشت: ۱۹ اسد ۱۴۰۲
سال دوم؛ رویدادهای برجسته جامعه رسانهای و مرتبط به آزادی رسانهها در کشور
۲۴ اسد ۱۴۰۱: امیر بهیر خبرنگار سابق رادیو آزادی در خوست بر اثر بیماری درگذشت. بهیر ۶۳ سال داشت و ۱۲ سال با رادیو آزادی کار کرده بود.
۱ سنبله ۱۴۰۱: نخستین نشست کمیسیون رسیدگی به شکایات و تخلفات رسانهای پس از حدود یک سال بی‌سرنوشتی، به ریاست خیرالله خیرخواه سرپرست وزارت اطلاعات وفرهنگ «امارت اسلامی» برگزار شد.
۱ سنبله ۱۴۰۱: اعضای کمیسیون رسیدگی به شکایات و تخلفات رسانهای برخلاف قانون رسانه‌های همگانی، از۱۱ به ۱۴ تن افزایش یافت. به گفته حیات‌الله مهاجر فراهی، معین امور نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، پس از این در کنار نمایندگان وزارت‌های اطلاعات و فرهنگ، نمایندگان وزارت امر به معروف، نمایندگان ریاست استخبارات و وزارت امور داخله طالبان نیز به عنوان عضو این کمیسیون در نشست‌های آن شرکت خواهند کرد.
۲ میزان ۱۴۰۱: نماینده خبرنگاران از فهرست سخنرانان در نشست مقام‌های ارشد «امارت اسلامی» که در کابل(ارگ ریاست جمهوری) برگزار شد، حذف شد. اخپلواک صافی، مدیرمسؤل طلوع‌نیوز گفت:« از من دعوت شده بود که در این نشست صحبت کنم و نکاتی را در مورد وضعیت خبرنگاران و رسانهها با امانت‌داری مطرح کنم اما درلحظات آخر نام من از فهرست سخنرانان حذف شد.»
۳ میزان ۱۴۰۱: وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان در نامه‌ای به امضاء ذبیح‌الله مجاهد معین این وزارت به شماری از رسانهها، تاکید کرد که طالبان اکنون بر تمام افغانستان کنترول دارند و پس از این نباید به آنان «گروه طالبان» خطاب شود و باید «امارت اسلامی افغانستان» گفته شود.
۱۱ میزان ۱۴۰۱: وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی «امارت اسلامی» طالبان وب‌سایت روزنامه «هشت‌صبح» و همچنان سایت خبری «زاویه» را به دلیل آنچه که تبلیغات علیه طالبان خواند، مسدود کرد.
۱۷ میزان ۱۴۰۱: وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان اعلام کرد که قانون رسانه‌های همگانی و قانون دسترسی به اطلاعات تعدیل شده است. حیات الله مهاجر فراهی، معین امور نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ ا.ا. در سفر به هرات گفت که این قوانین با اندکی تغییر به رهبری امارت فرستاده شده است و پس از توشیح و تائید رهبری امارت، به دسترس رسانهها قرار خواهد گرفت.
۱۸ میزان ۱۴۰۱: برادر زرخان مشهور به عرفان الله همدرد، خبرنگار سابق تلویزیون ژوندون گفت که خانواده‌اش مطلع شده‌اند که همدرد سه و نیم ماه قبل در راه سفر قاچاقی از ایران به ترکیه جان باخته است. به گفته خانواده همدرد، چگونگی جان باختن عرفان‌الله مشخص نیست.
۲۱ میزان ۱۴۰۱:عبدالحق حماد، رئیس امور نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ ا.ا. گفت که در نشست کمیسیون رسیدگی به شکایت‌ها و تخطی‌های رسانهای، تخطی ۱۱ رسانه، مشخص و به مالکان آنها «توصیه» شده‌است.
۵ عقرب ۱۴۰۱: وزارت اطلاعات و فرهنگ ا.ا. تائید کرد که کرسی زنان در ساختار تازه کمیسیون رسیدگی به شکایات و تخلفات رسانهای حذف شده است.
۷ عقرب ۱۴۰۱: حیات‌الله حیات، گزارشگر سابق رادیو و تلویزیون ملی در کندز، بر اثر بیماری درگذشت.
۱۰ عقرب ۱۴۰۱: فعالیت تلویزیون خصوصی کابل‌نیوز به دلیل «فشارهای سیاسی» و «مشکلات مالی» به پایان رسید.
۲۷ عقرب ۱۴۰۱: ائتلاف جهانی آزادی بیان اعلام کرد که به دلیل عمل نکردن افغانستان به تعهدات جهانی‌اش در زمینه آزادی بیان، عضویت این کشور را در این ائتلاف لغو کرده است. این ائتلاف در بیانیه ای گفت:« طالبان از زمان به دست گرفتن قدرت، محدودیت‌های جدی بر آزادی رسانهها اعمال کرده‌اند که امنیت و رفاه خبرنگاران و کارمندان رسانهها را به خطر انداخته است. تداوم آزار و اذیت، حملات، و بازداشت خبرنگاران و محرومیت زنان از رسانهها منجر به از دست دادن سریع استقلال رسانهها شده و زندگی خبرنگاران را روزانه در معرض خطر قرار داده است.» افغانستان دو سال قبل در زمان نظام جمهوری به عضویت این ائتلاف درآمده بود.
۱۰ قوس ۱۴۰۱: برنامه‌های رادیو آزادی و رادیو صدای امریکا روی موج اف‌ام، به دستور ا.ا. به دلیل آنچه رعایت نکردن پالیسی رسانهای طالبان اعلام شد، قطع شد.
۲۰ قوس: خبرگزاری جمهور اعلام کرد که دفترش را در کابل در پی «تهدید» و «فشار» «امارت اسلامی» بسته است. خبرگزاری جمهور در خبرنامه‌ای اعلام کرد:« به تاریخ ۶ ثور ۱۴۰۱ ریاست نظارت بر رسانه‌های حکومت طالبان خبرگزاری جمهور را متهم به فعالیت ضد امارت اسلامی و تلاش برای سرنگون کردن حکومت طالبان کرده و از رئیس خبرگزاری خواستند هیچ تحلیل، خبر و گزارشی بر ضد امارت اسلامی نشر نکند و حتی از نشر اخبار منفی در مورد حکومت طالبان خودداری نماید.»
۲۷ قوس ۱۴۰۱: نصیر میرزایی مجری سابق رادیو «زما» و رادیو «نری» در قندهار درگذشت.رسانه‌های محلی به نقل از مسؤلان محلی طالبان در قندهار اعلام کردند که میرزایی به دلیل «مشکلات خانوادگی» «خودکشی» کرده است.
۱۰ جدی ۱۴۰۱: مرکز خبرنگاران افغانستان گزارش سالانه‌اش در مورد وضعیت خبرنگاران و رسانهها در افغانستان در سال ۲۰۲۲ میلادی را منتشر کرد. در این گزارش آمده است که در سال ۲۰۲۲، مرکز خبرنگاران افغانستان دست‌کم۲۶۰ رویداد نقض آزادی رسانهها و خبرنگاران را که شامل تهدید، بازداشت و برخورد خشونت‌آمیز است، ثبت کرده است که در مقایسه با سال ۲۰۲۱، حدود ۱۳۸ درصد افزایش داشته است.
۱۶ جدی ۱۴۰۱: محاکمه غیابی مسؤلان ۱۰ رسانه از سوی محکمه‌ی کابل به تعویق افتاد. عبدالحق حماد، رئیس نظارت بر نشرات رسانهها در وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان گفت که قرار بود جلسه محاکمه مسؤلان این رسانهها روز گذشته برگزار شود اما به دلیل حضور نداشتن نمایندگان این تعداد رسانه، محکمه حکم کرده است که نهادهای خبرنگاری در هماهنگی با این رسانهها، برای جلسه بعدی وکیل انتخاب کنند و محکمه بعد از آن حکم خود را صادر خواهد کرد.
۲۲ جدی ۱۴۰۱: مرکز خبرنگاران افغانستان با پیوستن به یک ائتلاف بین‌المللی سازمان‌های حامی رسانهها، نگرانی جدی خود را در مورد تأثیر منفی لایحه امنیت ملی بریتانیا بر خبرنگاری در این کشور و الگو برداری حکومت‌‌‌های مستبد از آن ابراز کرد.
۲۹ دلو ۱۴۰۱: شماری از خبرنگاران افغان که بعد از سقوط نظام جمهوری به ایران آواره شده‌اند، در یک تجمع اعتراضی در تهران نسبت به بی توجهی کشورهای پناهنده پذیر به درخواست‌های شان اعتراض کردند.
۲ حوت ۱۴۰۱: مسؤلان محلی طالبان در هلمند در دستوری شفافی به خبرنگاران، انجام مصاحبه تصویری با مسؤلان محلی و یا تهیه گزارش‌های تصویری از شهروندان را ممنوع اعلام کردند و به خبرنگاران هشدار دادند که از این دستور سرپیچی نکنند.
۳ حوت ۱۴۰۱: اجمل یزدانی خبرنگار پیشکسوت افغان بعد از یک دوره طولانی مبارزه با بیماری سرطان، در ۴۶ سالگی در شهر لندن ایالت اونتاریو کانادا در گذشت. یزدانی شش ماه قبل در حالی که بیماری‌اش شدت پیدا کرده بود، به عنوان پناهنده همراه با همسر و سه فرزندش به کانادا رفت.
۵ حوت ۱۴۰۱: همیشه بهار غفوری، تهیه کننده، گوینده و همکار تخینکی سابق رادیو و تلویزیون ملی در هرات بر اثر بیماری در ۵۶ سالگی درگذشت. خانم غفوری سال گذشته بعد از روی سقوط نظام جمهوری همراه با خانواده اش به ایران مهاجر شد. همیشه بهار غفوری حدود سه دهه به عنوان تهیه کننده، گوینده و همکار تخینکی در رادیو و تلویزیون ملی در هرات کار کرده بود. این کارمند با سابقه رادیو و تلویزیون ملی از بیماری کلیه(گرده) رنج می‌برد و با شدت گرفتن بیماری‌اش، سه روز قبل به هرات انتقال و در این شهر درگذشت.
۸ حوت ۱۴۰۱: ساختمان مشترک تلویزیون پیکان و رادیو نهاد در کارته‌ی باختر ناحیه‌ی سوم مزارشریف دچار آتش‌سوزی شد و این دو رسانه در پی این حادثه از فعالیت بازماند. مسئولان تلویزیون پیکان و رادیو نهاد از وارد شدن خسارت مالی زیاد به این رسانه خبردادند و خواستار تحقیقات شفاف در مورد چگونگی بروز آن شدند.
۲۰ حوت ۱۴۰۱: در یک گردهمایی خبرنگاران در مزارشریف که با موضوع بررسی وضعیت رسانهها در کشور برگزار شده بود، انفجار صورت گرفت. بر اثر این رویداد حسین نادری گزارشگر خبرگزاری صدای افغان و اکمل نظری کارآموز این خبرگزاری جان باخت و دست‌کم ۱۹ خبرنگار دیگر زخم برداشتند.
۲۴ حوت۱۴۰۱: مرکز خبرنگاران افغانستان نتیجه دهمین دور جایزه سالانه «خبرنگار سال افغانستان» را اعلام کرد. بر اساس تصمیم هیئت داوران جایزه سال ۱۴۰۱ به طور مشترک به یوسف حنیف خبرنگار طلوع‌نیوز در پکتیا، عارف یعقوبی گزارشگر افغانستان اینترنشنال و مرجان وفا خبرنگار رادیو کلید در هرات اهدا شد.
۱۰ حمل ۱۴۰۲: رادیو «بانوان» در فیض آباد مرکز ولایت بدخشان به دلیل «نشر موسیقی» به دستور ریاست اطلاعات و فرهنگ و ریاست امر به معروف و نهی از منکر این ولایت، بسته شد.
۳ ثور ۱۴۰۲: کریم‌الله سروری، خبرنگار با سابقه رادیو و تلویزیون ملی در ولایت خوست، بر اثر بیماری قلبی به سن ۶۶ سالگی درگذشت.
۱۶ ثور ۱۴۰۲: خیرالله خیرخواه، سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان در دیدار با خبرنگاران و مسؤلان رسانهها در غزنی گفت که طالبان بالای راهکاری کار می‌کنند که رسانه‌های داخلی از امتیازات «دولتی» برخوردار شوند.
۲۲ سرطان ۱۴۰۲: سید موسی صمیمی، رئیس اسبق بخش افغانستان رادیو دویچه وله آلمان در شفاخانه‌ای در این کشور درگذشت. صمیمی در سال ۱۳۸۸ بعد از ۳۰ سال کار در دویچه وله، بازنشسته شد.
۱ اسد ۱۴۰۲: منابع محلی در هلمند گزارش دادند که اداره اطلاعات و فرهنگ این ولایت دستور داده است که پس از این حق ندارند برنامه‌هایی که در آن صدای زن وجود دارد نشر کنند. این دستور حتی اعلان‌های اگاهی‌دهی عامه با صدای زنان را که بخاطر بهبود امور صحی و یا خطر مواد انفجار نشده به کمک نهادهایی بین‌المللی تهیه میشود نیز در برمی‌گیرد.
۹ اسد ۱۴۰۲: یک کارگاه آموزش خبرنگاری که با حضور مشترک زنان و مردان از سوی رادیو و تلویزیون همیشه بهار در جلال‌آباد مرکز ولایت ننگرهار برگزار شده بود، با هجوم نیروهای امنیتی«امارت اسلامی» بسته شد. مسؤلان محلی گفتند که این کار به دلیل مشکل حقوقی مدیر مسؤل این شبکه صورت گرفته است اما منابع مستقل محلی دلیل بسته شدن این کارگاه آموزشی را سرکشی رادیو و تلویزیون همیشه بهار از دستور طالبان مبنی بر منبع کار و تحصیل زنان در محیط مشترک با مردان، خواندند.
۱۰ اسد ۱۴۰۲: یک روز بعد از بسته شدن کارگاه آموزش خبرنگاری شبکه رادیو و تلویزیون همیشه بهار در جلال‌آباد، این رسانه نیز بنا به دستور نیروهای امنیتی طالبان بسته شد.
۱۰ اسد ۱۴۰۲: در پی دستور اداره محلی ننگرهار مبنی بر بستن دروازه رادیو و تلویزیون همیشه بهار در جلال آباد مرکز این ولایت، رادیو «نن» و فرستنده رادیو «جوانان» که در ساختمان همیشه بهار قرار دارند، نیز از فعالیت بازماندند.
رسانه‌هایی که از سوی خبرنگاران افغان در دوسال اخیر در خارج از افغانستان ایجاد شده‌اند
در دو سال اخیر همزمان با تشدید محدودیت‌ها بر رسانهها و خبرنگاران در کشور، چند رسانه جدید با مدیریت خبرنگاران افغان در خارج از کشور ایجاد شده است:
۱۰ اسد ۱۴۰۱: تلویزیون آمو از سوی شماری از خبرنگاران افغان در امریکا راه اندازی شد. مدیر مسؤل آمو، سمیع مهدی، و مدیر عامل آن لطف‌الله نجفی‌زاده است. مهدی پیش از روی‌‌کارآمدن طالبان، رئیس «رادیو آزادی» در افغانستان بود و نجفی‌زاده هم به‌عنوان مدیرمسئول «طلوع‌نیوز» کار می‌کرد. این دو خبرنگار پس از سقوط نظام جمهوری کشور را ترک کردند.
۶ میزان ۱۴۰۱: تلویزیون آنلاین «زیشتSicht TV/ » یا «دید» از سوی سه خبرنگار افغان مقیم آلمان در شهر هامبورگ راه اندازی شد. این رسانه آنلاین که به زبان فارسی فعالیت دارد، توسط شرمیلا هاشمی، نورآغا شریفی و اکبر رستمی که مقیم آلمان هستند، ایجاد شده است. خانم هاشمی قبل از سقوط نظام جمهوری و شریفی و رستمی پس از بازگشت دوباره طالبان به قدرت، کشور را ترک کردند.
۹ میزان ۱۴۰۱: تلویزیون آنلاین «البرز» از سوی منصور مرادی با همکاری گروهی از خبرنگاران تبعیدی افغان مقیم ترکیه و هالند بنیان گذاشته شد. این رسانه موضوع‌های مرتبط با افغانستان به ویژه مسائل حقوق بشری را پوشش می‌دهد.
۲۰ قوس ۱۴۰۱: وب‌سایت خبری «چشم‌نیوز» از سوی شماری از خبرنگاران که بعد از سقوط نظام جمهوری کشور را ترک کرده‌اند، در کشور ناروی ایجاد و آغاز به فعالیت کرد. این رسانه به سه زبان فارسی، پشتو و انگلیسی فعالیت دارد و مدیریت آن را شریف حسن‌یار، رئیس سابق تلویزیون آریانانیوز به عهده دارد.
۱۰ دلو ۱۴۰۱: نخستین شماره نشریه «فارسی‌تایمز» از چاپ برآمد. نقیب آروین، خبرنگار پیشکسوت که در پی سقوط حکومت جمهوری افغانستان را ترک کرده است، فارسی‌تایمز را با شماری دیگری از خبرنگاران پناهنده افغان در امریکا بنیان گذاشته است.
۲۲ حوت ۱۴۰۱: نخستین شماره نشریه سیاسی اجتماعی، فرهنگی«افغانستان» با هم‌یاری شماری از خبرنگاران وفرهنگیان پناهنده افغان در امریکا، از چاپ برآمد. این نشریه توسط نهاد«خانه افغانستان»که یک نهاد متشکل از فرهنگیان افغان مستقر امریکا است، در شهر ویرجینیا بنیان گذاشته شده است.
۱۳ حمل ۱۴۰۲: پلتفرم «چلوصاف» با هدف بررسی و واقعیت‌سنجی خبرهای نشر شده در رسانه‌های افغانستان از سوی پرویز شمال خبرنگار سابق طلوع‌نیوز در استانبول ترکیه راه‌اندازی شد.
ارزیابی عوامل سقوط رسانه‌های آزاد در افغانستان در جریان دو سال زمام‌مداری طالبان
یافته‌های مرکز خبرنگاران افغانستان نشان می‌دهد که سقوط رسانه‌های آزاد در افغانستان در جریان دوسال زمامداری طالبان را می‌توان از سه منظر زیر مورد بررسی قرار داد.
مشکلات اقتصادی رسانهها
افزایش رویدادهای نقض حقوق و آزادی خبرنگاران و رسانهها و
دستورالعمل‌های محدودکننده آزادی رسانهها
مشکلات اقتصادی رسانهها: همانند سایر بخش‌ها، رسانه‌های آزاد در افغانستان نیز هیچ‌گاه به خوداتکایی مالی نرسیدند و بیشتر آنان به کمک‌های مالی خارجی وابسته بودند و یا به شکل غیر مستقیم از طریق اعلان‌های تجارتی از جمله صحی و حقوق بشری و یا نشر برنامه‌های رسانه‌های خارجی هزینه‌های خود را تامین می‌کردند. درحالی که با تغییرات سیاسی پس از سقوط نظام جمهوری و وضع تحریم‌های اقتصادی و بانکی جهانی بر افغانستان، وضعیت اقتصادی کشور رو به وخامت رفت، رسانهها نیز حمایت‌های مالی بین‌المللی را از دست دادند و بازار اعلان‌های تجارتی نیز به خاطر تحول سیاسی تازه آسیب فروانی دید. همزمان با ادامه این وضع، افزایش هزینه‌های مالیاتی و انرژی رسانهها، آسیب پذیری رسانهها را بیشتر ساخت. در دو سال اخیر نزدیک به نیمی از حدود ۶۰۰ رسانه فعال در کشور از فعالیت بازمانده است و متباقی نیز در وضعیت بسیار شکننده‌ای قرار دارند. اکثریت رسانه‌های باقی مانده نیز کارمندان‌شان را کاهش داده و با کمترین برنامه و ساعت کاری برای نجات‌شان تقلا می‌کنند.
افزایش رویدادهای نقض آزادی خبرنگاران و رسانهها: ثبت بیش از ۳۶۰ مورد رویداد جدی نقض آزادی خبرنگاران و رسانهها در جریان حدود دوسال که اکثریت آن بازداشت و تهدید خبرنگاران است تا اکنون سابقه نداشته است و نشان می‌دهد که وضعیت برای خبرنگاران و رسانهها در کشور چقدر آشفته و نابسامان است. این رویدادها تنها بخشی از واقعیت‌های عینی کشوراست که ثبت شده است در حالی که شمار زیادی از خبرنگاران نیز در گفتگو با مرکز خبرنگاران افغانستان خواسته‌اند هویت‌شان به دلیل ملاحظات امنیتی در بخش آنلاین درج معلومات خشونت‌ها درج نشود و شماری زیادی نیز از درج رویدادی که با آن مواجه شده‌اند تحت هیچ شرایطی حاضر نشده‌اند که قضیه‌شان ثبت شود.
در قانون رسانه‌های همگانی، ایجاد کمیسیون بررسی شکایات و رسیدگی به تخلفات رسانهای مطرح شده است تا به شکایات از خبرنگاران و رسانهها رسیدگی شود در حالی که با وصف تائید قانون رسانه‌های همگانی از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان و احیاء این کمیسیون، روند شکایت از خبرنگاران از طریق قانون طی نمی‌شود و بازداشت‌ها، تهدیدها و مداخله فراقانونی درامور رسانهها با گذشت زمان بیشتر شده است.
دستورالعمل‌های محدودکننده آزادی رسانهها: طالبان در همان روزهای نخست بازگشت دوباره به قدرت، رویکرد متفاوت حکومت‌شان را برای رسانهها مشخص کرد. ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان ۲۶ اسد ۱۴۰۰ (دو روز بعد از سقوط نظام جمهوری اسلامی) در یک نشست خبری در کابل گفت که به رسانهها اطمینان داده میشود که می‌توانند در چارچوب‌های فرهنگی و ارزش‌های اسلامی به کار خود ادامه بدهند. مجاهد افزود:«در چوکات اسلامی همه رسانهها آزاد هست. رسانهها باید بی‌طرف باشد و در آینده متوجه نواقص آن خواهیم بود.» بیان دو اصطلاح گسترده و مبهم -چارچوب‌های فرهنگی و ارزش‌های اسلامی- به نگرانی‌های زیادی در مورد سرنوشت رسانه های آزاد دامن زد و متعاقب آن دستورالعمل‌های دیگری نیز در راستای دیدگاه زمام‌داران امارت اسلامی طالبان در مورد رسانه‌های آزاد منتشر شد.
نخستین و کلی‌ترین دستورالعمل با ۱۱ ماده
قاری یوسف احمدی رئیس مرکز رسانه‌های حکومت طالبان در ۲۸ سنبله. مقرره تازه‌ای را در ۱۱ ماده برای کار خبرنگاران را به شرح زیر اعلام کرد:
۱- آن موضوعاتی که با اسلام در تضاد باشد نشر نشود.
۲- در فعالیت‌های رسانه به شخصیت های ملی توهین نشود.
۳- به حریم ملی و شخصی توهین نشود.
۴- رسانه ها و خبرنگاران در محتویات خبری تحریف نکنند.
۵- خبرنگاران در نوشتار خود اصول خبرنگاری را مد نظر داشته باشند.
۶- رسانهها در نشرات خود توازن را مدنظر داشته باشند.
۷- موضوعاتی که صحت آن معلوم نیست و از سوی مسئولان تایید نشده، در نشر آن احتیاط شود.
۸- موضوعاتی که بروی افکار عمومی تاثیر منفی دارد و یا روحیه مردم را خراب می کند، در نشر آن احتیاط شود.
۹- رسانه ها در نشر اخبار بی‌طرفی خود را حفظ و هر آنچه واقعیت است را منتشر کنند.
۱۰- مرکز رسانه‌های حکومت تلاش می‌کند تا با رسانهها و خبرنگاران همکار باشند و در تهیه گزارش‌ها تسهیلاتی را فراهم کند و رسانهها بعد از این در هماهنگی با این اداره گزارش‌های تفصیلی‌شان را تهیه خواهند کرد.
۱۱- در دفتر رسانه‌های حکومت برای سهولت رسانهها و خبرنگاران، یک فرم مشخص آماده شده تا با همکاری آن گزارش‌هاا تهیه شود.
سه ماده نخست این دستورالعمل برگرفته از قانون رسانه‌های همگانی کشور است اما تعاریف آن از موضوعات در تضاد با اسلام و توهین به حریم ملی و شخصیت ملی واضح نیست و می‌تواند زمینه ساز فشار بر خبرنگاران و رسانهها شود.
دستورالعمل دوم
وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان ۳ میزان ۱۴۰۰ در نامه‌ای به امضاء ذبیح‌الله مجاهد معین این وزارت به برخی از شبکه‌های تلویزیونی در کابل ارسال شد دارای شش ماده است. پنج مورد بازتاب دهنده دستورالعمل نخست می‌باشد اما ماده ششم گفته شده است که طالبان اکنون بر تمام افغانستان کنترول دارند و پس از این نباید به آنان «گروه طالبان» خطاب شود و باید «امارت اسلامی افغانستان» گفته شود. به عبارت دیگر این ماده دستورالعمل رسانهها را مکلف می‌سازد طالبان را به عنوان حکومت افغانستان به رسمیت بشناسند. در حالی که تا اکنون حکومت طالبان از سوی هیچ کشوری درجهان به رسمیت شناخته نشده است.
دستورالعمل سوم
محمد خالد حنفی، سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر دولت طالبان، ۳۰ عقرب ۱۴۰۰ در یک نشست خبری امروز در کابل «دستورالعمل جدیدی» را برای رسانه های تصویری معرفی کرد. این دستورالعمل که دارای هشت ماده است، عمدتاً بر ممنوعیت نمایش‌ها و برنامه‌های سرگرمی متمرکز هستند:
۱- فلم‌هایی که ارزش‌های فرهنگی شریعت اسلامی و افغانی را نقض می‌کنند، نشر نشود
۲- فلم‌های داخلی و خارجی که به اخلاق اجتماعی و نورم‌های فرهنگی افغانستان آسیب می‌رسانند، نشر نشود
۳- برنامه‌های سرگرمی و یا برنامه‌های توهین آمیز به شخصیت‌ها نشر نشوند
۴- خودداری از نمایش‌های ناقض موازین شرعی و کرامت انسانی
۵- از نشر فلم‌ها و ویدئوهایی که بخش‌های خصوصی بدون پوشش بدن مرد را نشان می‌دهند، خودداری شود
۶- رعایت حجاب اسلامی از سوی زنان در تلویزیونها رعایت شود
۷- نمایش‌هایی که تمثیل‌کننده‌گان آن زنان هستند، نشر نشود
۸- نشر سریال‌ها(فلم‌ها)یی که چهره بازیگرانی را نشان می‌دهد که نقش پیامبران و صحابه (اصحاب حضرت محمد «ص») را بازی می‌کنند، به صورت مطلق ممنوع است.
پیامد این دستورالعمل برای تلویزیونها گسترده بوده است. بیشتر تلویزیونها سریال‌های خارجی از جمله هندی و یا ترکی را دوبله و نشر می‌کردند و از طریق به دنبال جذب مخاطب بودند. با این ممنوعیت تلویزیونها با کاهش شدید برنامه و محتوا و بالطبع کاهش درآمد ناشی از اعلان‌های تجارتی مواجه شده‌اند که به صورت وقفه‌ای در میان این سریال‌های نشر می‌شد. این ممنوعیت به مرور زمان گسترش یافت و حتی برخی از تلویزیونها که سریال‌هایی مبتنی بر «آموز‌ه‌های دینی» نشر می‌کردند ناچار به توقف نشر این گونه سریال‌ها شدند.
دستورالعمل چهارم
وزارت امر به معروف و نهی از منکر ۱ قوس۱۴۰۰ دستورالعملی را صادر کرد که در آن از خبرنگاران خواسته شد با تحلیلگرانی که از طالبان انتقاد می‌کنند، مصاحبه نکنند یا آنها را در بحث‌های تلویزیونی دعوت نکنند. رؤسای چهار شبکه تلویزیونی خصوصی در کابل؛ طلوع‌نیوز، یک، آریانا و شمشاد در روزهای ۲۵ قوس و ۱ جدی ۱۴۰۰ به وزارت اطلاعات و فرهنگ احضار شدند. در این جلسه که با حضور نمایندگانی از استخبارات و وزارت امر به معروف و نهی از منکر برگزار شد، به مسئولان این رسانهها در مورد اجرای دقیق احکام ۱ قوس تذکر داده شد.
دستورالعمل پنجم
ذبیح الله مجاهد معین وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان ۶ ثور ۱۴۰۱ با ارسال نامه به رسانهها خاطر نشان کرد که رسانهها باید قبل از نشر اعلان‌های تجارتی که محتوای سیاسی، امنیتی و اجتماعی دارند، با ریاست نظارت بر رسانه‌های این وزارت هماهنگی کنند.
دستورالعمل ششم
حکومت طالبان ۳۰ سرطان ۱۴۰۱ از صدور فرمان تازه ملا هبت‌الله آخندزاده رهبر طالبان خبر داد که مطابق با آن نقد مسؤلان حکومت طالبان خلاف شرع است و نباید صورت بگیرد. در این فرمان آمده است: »مطابق ارشادات اسلامی، وارد کردن اتهامات بی‌جا و نقد مسولان طالبان شرعاً جواز ندارد و افرادی که از این فرمان سرپیچی کنند، مجازات می‌گردند.»
نتیجه