6 میزان 1402
کابل- طالبان در همان روزهای نخست بازگشت دوباره به قدرت، رویکرد متفاوت حکومت خود را در مورد رسانهها مشخص کرد. ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان ۲۶ اسد ۱۴۰۰ (دو روز بعد از سقوط نظام جمهوری اسلامی) در یک نشست خبری در کابل گفت که به رسانهها اطمینان داده میشود که میتوانند در چارچوبهای فرهنگی و ارزشهای اسلامی به کار خود ادامه بدهند. مجاهد افزود:«در چوکات اسلامی همه رسانهها آزاد هست؛ رسانهها باید بیطرف باشند[ما] در آینده متوجه نواقص آنها خواهیم بود.» بیان دو اصطلاح گسترده و مبهم -چارچوبهای فرهنگی و ارزشهای اسلامی- به نگرانیهای زیادی در مورد سرنوشت رسانههای آزاد دامن زد و متعاقب آن زمامداران امارت اسلامی طالبان دستورالعملهایی در مورد چگونگی کار خبرنگاران و رسانهها صادر کردند:
دستورالعمل نخست: جلوگیری از کار زنان در رادیو و تلویزیون ملی
در همان روزهای ابتدایی سقوط نظام جمهوری و بازگشت دوباره طالبان به قدرت، زنان کارمند در رادیو و تلویزیون ملی(دولتی) از کار دراین رسانه محروم شدند.
شبنم دوران گوینده تلویزیون ملی در کابل، 28 اسد 1400 در توییتی گفت:«میخواستم به کارم در تلویزیون ملی برگردم اما در دروازه تلویزیون به من گفتند که نظام تغییر کرده و شما نمیتوانید در اینجا کار کنید.» خدیجه امین، یکی دیگر از مجریان رادیو تلویزیون ملی، به طلوعنیوز گفت که به او اجازه ورود به دفترش را ندادند و بعداً جلوی ورود بقیه همکاران او گرفته شد.
دستورالعمل دوم: ممنوع شدن پوشش رسانهای تظاهرات و اعتراضهای مدنی
در 17 سنبله 1400، وزارت داخله طالبان انجام تظاهرات را «تحت هر نام و عنوانی» ممنوع خواند و اعلام کرد در صورت تخلف در این زمینه «مسئولیت هر حادثهای بر عهدهٔ متخلفان خواهد بود.» در همین راستا، دستورالعمل شفاهی در مورد ممنوع بودن پوشش تظاهرات و اعتراضهای مدنی به رسانهها نیز ابلاغ شد. این دستورالعمل از همان روزهای ابتدایی سقوط نظام جمهوری در 24 اسد 1400، اجرایی شده بود و خبرنگارانی که تظاهرات و اعتراضها را پوشش دادهاند، تهدید و یا بازداشت شدهاند.
دستورالعمل سوم: وضع محدودیت بر دسترسی به اطلاعات و نشر خبر و گزارش و تولید محتوا
قاری یوسف احمدی رئیس مرکز رسانههای حکومت طالبان در ۲۸ سنبله1400 مقرره تازهای را در ۱۱ ماده برای کار خبرنگاران را به شرح زیر اعلام کرد:
۱- آن موضوعاتی که با اسلام در تضاد باشد نشر نشود.
۲- در فعالیتهای رسانه به شخصیت های ملی توهین نشود.
۳- به حریم ملی و شخصی توهین نشود.
۴- رسانه ها و خبرنگاران در محتویات خبری تحریف نکنند.
۵- خبرنگاران در نوشتار خود اصول خبرنگاری را مد نظر داشته باشند.
۶- رسانهها در نشرات خود توازن را مدنظر داشته باشند.
۷- موضوعاتی که صحت آن معلوم نیست و از سوی مسئولان تایید نشده، در نشر آن احتیاط شود.
۸- موضوعاتی که بروی افکار عمومی تاثیر منفی دارد و یا روحیه مردم را خراب می کند، در نشر آن احتیاط شود.
۹- رسانه ها در نشر اخبار بیطرفی خود را حفظ و هر آنچه واقعیت است را منتشر کنند.
۱۰- مرکز رسانههای حکومت تلاش میکند تا با رسانهها و خبرنگاران همکار باشند و در تهیه گزارشها تسهیلاتی را فراهم کند و رسانهها بعد از این در هماهنگی با این اداره گزارشهای تفصیلیشان را تهیه خواهند کرد.
۱۱- در دفتر رسانههای حکومت برای سهولت رسانهها و خبرنگاران، یک فرم مشخص آماده شده تا با همکاری آن گزارشهای خود را تهیه کنند.
سه ماده نخست این دستورالعمل برگرفته از قانون رسانههای همگانی کشور است اما تعاریف آن از موضوعات در تضاد با اسلام و توهین به حریم ملی و شخصیت ملی واضح نیست و میتواند زمینه ساز فشار بر خبرنگاران و رسانهها شود.
دستورالعمل چهارم: الزام خبرنگاران و رسانهها در معرفی طالبان به عنوان حکومت افغانستان
وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان ۳ میزان ۱۴۰۰ در نامهای به امضاء ذبیحالله مجاهد معین این وزارت به برخی از شبکههای تلویزیونی در کابل ارسال شد دارای شش ماده است. پنج مورد بازتاب دهنده دستورالعمل نخست میباشد اما ماده ششم گفته شده است که طالبان اکنون بر تمام افغانستان کنترول دارند و پس از این نباید«گروه طالبان» خطاب شوند و باید بجای آن «امارت اسلامی افغانستان» گفته شود. به عبارت دیگر این دستورالعمل رسانهها را مکلف میسازد طالبان را به عنوان حکومت افغانستان به رسمیت بشناسند، در حالی که تا اکنون حکومت طالبان از سوی هیچ کشوری درجهان به رسمیت شناخته نشده است.
دستورالعمل پنجم: ممنوع بودن نشر موسیقی در رسانهها
در زمینه ممنوعیت نشر موسیقی دستورالعمل واحدی به دسترس رسانهها قرار نگرفته است اما ذبیحالله مجاهد سخنگوی طالبان 25 میزان 1400 در گفتگویی در کابل با روزنامه ایرانی شرق، ممنوعیت موسیقی در رسانهها را تائید کرد و گفت که نشر موسیقی بر اساس «شریعت اسلامی» مشکل دارد. به رسانهها در کابل و ولایات به طور شفاهی از سوی ادارات مختلف به ویژه اطلاعات و فرهنگ، استخبارات و امر به معروف و نهی از منکر گفته شده است که نباید از این دستور سرپیچی کنند.
دستورالعمل ششم: منع حضور زنان در نمایشنامههای تلویزیونی و منع نشر فلم و سریال
محمد خالد حنفی، سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر «امارت اسلامی»، ۳۰ عقرب ۱۴۰۰ در یک نشست خبری در کابل «دستورالعمل جدیدی» را اعلام کرد. وی گفت که براساس این دستور، زنان نمیتوانند پس از این در نمایشنامههای تلویزیونی نقش و حضور داشته باشند. مادههای دستورالعمل:
۱- فلمهایی که ارزشهای فرهنگی شریعت اسلامی و افغانی را نقض میکنند، نشر نشود؛
۲- فلمهای داخلی و خارجی که به اخلاق اجتماعی و نورمهای فرهنگی افغانستان آسیب میرسانند، نشر نشود؛
۳- برنامههای سرگرمی و یا برنامههای توهین آمیز به شخصیتها نشر نشوند؛
۴- از نمایشهای ناقض موازین شرعی و کرامت انسانی خودداری شود؛
۵- از نشر فلمها و ویدئوهایی که بخشهای خصوصی بدون پوشش بدن مرد را نشان میدهند، خودداری شود؛
۶- حجاب اسلامی از سوی زنان در تلویزیونها رعایت شود؛
۷- نمایشهایی که تمثیلکنندگان آن زنان هستند، نشر نشود؛
۸- نشر سریالها(فلمها)یی که چهره بازیگرانی را نشان میدهد که نقش پیامبران و صحابه (اصحاب حضرت محمد «ص») را بازی میکنند، به صورت مطلق ممنوع است.
در همین راستا، نمایندگان وزارت امر به معروف و نهی از منکر روز ۲۷ ثور ۱۴۰۱ در دیدار با مسؤلان شماری از رسانهها در کابل دستورالعمل این وزارت را در مورد چگونگی حضور زنان در رسانهها و پوشش زنان هنگام کار اعلام کرد. بر اساس این دستورالعمل، زنان هنگام ظاهر شدن در تلویزیون باید چهرههایشان را بپوشانند.
پیامد این دستورالعمل برای تلویزیونها گسترده بوده است. بیشتر تلویزیونها سریالهای خارجی از جمله هندی و یا ترکی را دوبله و نشر میکردند و از طریق آن به دنبال جذب مخاطب بودند. حتی به تلویزیونهایی که فلم و سریال« با محتوای اسلامی» نشر میکردند نیز دستور داده شده است که این روند را متوقف سازند.
دستورالعمل هفتم: تفکیک زنان و مردان در رسانهها و ممنوعیت مصاحبه زنان با مردان و یا مردان با زنان
مطابق با این دستور که در پی دستور ششم به رسانهها ابلاغ گردید، رسانهها مکلف شدهاند که جایگاه ویژهای برای زنان خبرنگار در نظر بگیرند و زنان و مردان نباید در یک محیط مختلط کار کنند. مطابق با این دستورالعمل، خبرنگاران زن نمیتوانند با مردان مصاحبه کنند. این طرح در برخی ولایات با شدت و تندروی بیشتر عملی شده است.
9 اسد 1402، اداره محلی ننگرهار یک کارگاه آموزش خبرنگاری را که از سوی شبکه رادیو و تلویزیون همیشه بهار با حضور زنان و مردان در جلالآباد برگزار شده بود، بست. یک روز بعد از این رویداد، رادیو و تلویزیون همیشه بهار نیز به اتهام سرکشی از دستور رهبری طالبان مبنی بر خودداری از آموزش مختلط زنان و مردان بسته شد.
در یک رویداد دیگر، منابع محلی در هلمند در 1 اسد 1402 به مرکز خبرنگاران افغانستان گفتند که اداره اطلاعات و فرهنگ این ولایت دستور داده است که پس از این حق ندارند برنامههایی که در آن صدای زن وجود دارد نشر کنند. این دستور حتی اعلانهای اگاهیدهی عامه با صدای زنان را که بخاطر بهبود امور صحی و یا خطر مواد انفجار نشده به کمک نهادهایی بینالمللی تهیه میشود نیز در برمیگیرد.
دستورالعمل هشتم: وضع محدودیت برای مصاحبه با مخالفان و منتقدان طالبان
وزارت امر به معروف و نهی از منکر ۱ قوس۱۴۰۰ دستورالعملی را صادر کرد که در آن از خبرنگاران خواسته شد با مخالفان(مسلح) و تحلیلگرانی که از طالبان انتقاد میکنند، مصاحبه نکنند یا آنها را در بحثهای تلویزیونی دعوت نکنند. رؤسای چهار شبکه تلویزیونی خصوصی در کابل؛ طلوعنیوز، یک، آریانا و شمشاد در روزهای ۲۵ قوس و ۱ جدی ۱۴۰۰ به وزارت اطلاعات و فرهنگ احضار شدند. در این جلسه که با حضور نمایندگانی از استخبارات و وزارت امر به معروف و نهی از منکر برگزار شد، به مسئولان این رسانهها در مورد اجرای دقیق این دستور تذکر داده شد.
دستورالعمل نهم: ممنوع شدن پخش برنامههای تلویزیونهای بینالمللی در افغانستان
7 حمل 1401 طالبان به تلویزیونهای داخلی کشور دستور دادند که پخش برنامههای تلویزیونهای خارجی از جمله صدای امریکا(فارسی، پشتو)، بیبیسی(فارسی، پشتو، ازبکی) و همچنان دویچوله(برنامه آشتی) را متوقف کنند. برنامههای این تلویزیونها از طریق شماری از تلویزیونهای داخلی از جمله آریانانیوز، شمشاد، آرزو بازنشر میشد.
دستورالعمل دهم: وضع محدودیت در نشر اعلانهای تجارتی با محتوای سیاسی، امنیتی و اجتماعی
ذبیح الله مجاهد معین وزارت اطلاعات و فرهنگ «امارت اسلامی» ۶ ثور ۱۴۰۱ با ارسال نامه به رسانهها خاطر نشان کرد که رسانهها باید قبل از نشر اعلانهای تجارتی که محتوای سیاسی، امنیتی و اجتماعی دارند، با ریاست نظارت بر رسانههای این وزارت هماهنگی کنند.
دستورالعمل یازدهم: خودداری رسانهها از نقد کارکرد مسؤلان طالبان
۳۰ سرطان ۱۴۰۱، فرمان تازه منسوب به ملا هبتالله آخندزاده رهبر طالبان اعلام شد که مطابق با آن نقد مسؤلان حکومت طالبان خلاف شرع است و این کار نباید صورت بگیرد. در این فرمان آمده است:«مطابق ارشادات اسلامی، وارد کردن اتهامات بیجا و نقد مسولان طالبان شرعاً جواز ندارد و افرادی که از این فرمان سرپیچی کنند، مجازات میگردند.»
دستورالعمل دوازدهم: ممنوع شدن تصویربرداری و مصاحبه تصویری و ممنوع بودن نشر صدای زنان از رسانهها
۲ حوت ۱۴۰۱، مسؤلان محلی طالبان در هلمند در دستوری شفافی به خبرنگاران، انجام مصاحبه تصویری با مسؤلان محلی و یا تهیه گزارشهای تصویری از شهروندان را ممنوع اعلام کردند و به خبرنگاران هشدار دادند که از این دستور سرپیچی نکنند. مسؤلان محلی هلمند سه هفته بعد از اجرای این تصمیم منصرف شدند.
ممنوعیت نشر صدای زنان در ابتدای ماه اسد 1402 به رسانههای هلمند اعلام شد و همچنان عملی میشود. اداره اطلاعات و فرهنگ ولایت هلمند به چهار رادیوی سباوون، سکون، ژغ و رادیو لشکرگاه در این ولایت هشدار داده است که تحت هیچ شرایطی نباید صدای زنان را نشر کنند. این دستور دربرگیرنده نشر هر نوع برنامه مستقیم و یا غیر مستقیم با صدای زنان میشود.
دستورالعمل سیزدهم: ممنوع بودن کار با «رسانههای ممنوعه»
تا اکنون مقامهای طالبان به طور آشکارا در مورد ممنوع بودن همکاری با رسانهی خاصی صحبت نکردهاند اما یافتههای مرکز خبرنگاران افغانستان نشان میدهد که بخش عمدهای از خبرنگارانی که به ویژه در یک سال اخیر از سوی اداره استخبارات بازداشت شدهاند، با اتهام همکاری با رسانههای به اصطلاح«ممنوعه» مواجه بودهاند. «امارت اسلامی»، یک تعداد از رسانهها را که در دو سال اخیر بعد از سقوط نظام جمهوری اسلامی در خارج از افغانستان و بخاطر پوشش اوضاع افغانستان ایجاد شده است، به تبلیغات علیه خود متهم میکند و نه این رسانهها آشکارا در افغانستان خبرنگار دارند و نه هیچ خبرنگاری آشکارا گفته است که با این رسانهها همکاری میکند.
عبدالسلام حنفی، معاون اداری ریاست الوزراء طالبان 24 اسد 1402 در نشستی به مناسبت سالگرد پیروزی طالبان در کابل گفت که اگر کسی تحت پوشش خبرنگار بر خلاف منافع ملی افغانستان فعالیت کند، بازداشت میشود و تحت پیگرد قرار میگیرد.
دستورالعمل چهاردهم: ممنوع شدن صدای زنان در رسانههای محلی ولایت هلمند
اداره محلی ولایت هلمند در ابتدای ماه اسد 1402 از رسانههای این ولایت خواست از نشر صدای زنان خودداری کنند. اداره اطلاعات و فرهنگ ولایت هلمند به چهار رادیوی سباوون، سکون، ژغ و رادیو لشکرگاه در این ولایت هشدار داد که تحت هیچ شرایطی نباید صدای زنان را نشر کنند. این دستور دربرگیرنده نشر هر نوع برنامه مستقیم و یا غیر مستقیم با صدای زنان میشود.
دستورالعمل پانزدهم: دستور به رسانهها در خودداری از به کار بردن «اصطلاحات بیگانه»
18 قوس 1402، ملا خیرالله خیرخواه سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان با صدور نامهای از رسانهها خواست تا بخاطر«حفظ هویت ملی» کشور، از به کار بردن «اصطلاحات بیگانه» خودداری کنند. خیرخواه در عین حال با اشاره به دو ماده از قانون رسانههای همگانی کشور که تمرکز آن بر حفظ ارزشهای دینی، اخلاقی و اجتماعی میباشد، از رادیو و تلویزیونها خواست تا اذانهای پنجگانه را نشر کنند و تقدس مناسبتهای اسلامی از جمله ماه رمضان را رعایت کنند.
دراین نامه که یک نسخه آن به دسترس مرکز خبرنگاران افغانستان قرار گرفت، دو موضوع پایداری، بقا و حفاظت از زبانهای ملی و رسمی و فعالیتهای رسانهای در پرتو قانون رسانههای همگانی کشور مطرح شده است. خیرالله خیرخواه در این نامه گفته است که زبانهای ملی و رسمی نشانه هویت ملی هر کشوری است و برای بقا و پایداری هر ملتی لازم است که زبان و فرهنگ خود را حفظ کند. وی گفته است:« وزارت اطلاعات و فرهنگ به منظور بقا، دوام، غنی سازی، توسعه و صیانت امن از زبانهای ملی و رسمی]فارسی، پشتو[، امیدوار است که تمامی رسانههای کشور در برنامهها، مصاحبهها، خبرها، تبصرهها و نوشتههای خود از اصطلاحات، واژهها و الفاظ زبانهای دیگر پرهیز کنند و اصول، قواعد و دستورزبان زبانهای ملی و رسمی خود را در نظر بگیرند تا زبانهای کشور از تداخل، تأثیر و نفوذ زبانهای بیگانه مصون بمانند». با وصف این، منابع به مرکز خبرنگاران افغانستان گفتند که هدف این دستورالعمل رسانههایی است که با «دستور زبان» مورد نظر هیئت حاکم به ویژه در مورد زبان فارسی/فارسی دری موافق نیستند و آن را به چالش کشیدهاند.
دستورالعمل شانزدهم: ممنوع شدن عکاسی و تصویربرداری در نشستهای رسمی و غیر رسمی مسؤلان محلی قندهار
والی سرپرست طالبان در قندهار عکاسی و تصویربرداری را در نشستهای رسمی و غیر رسمی مسؤلان محلی، ممنوع کرد. مرکز خبرنگاران افغانستان به یک نسخه این دستورالعمل که به امضاء «ملا شیرین آخند» والی سرپرست طالبان در قندهار نشر شده است، دسترسی پیدا کرده است. دراین دستورالعمل که در برمبنای تاریخ هجری قمری(25 جمادی الاول 1445) برابر با 29 دلو 1402 صادر شده است، خطاب به مسؤلان محلی و نظامی قندهار گفته شده است:« از طریق این نامه به همه شما هدایت داده میشود در آینده(پس از این) از عکاسی و تصویربرداری در مجالس رسمی و غیر رسمی خود، بخاطر اینکه ضرر آن از فایده اش بیشتر است، خودداری کنید. گزارشهای کاری خود را به شکل نوشتاری و صوتی به نشر برسانید.» در ادامه این دستورالعمل ملاشیرین آخند تصریح کرده است که از تاریخ ابلاغ این نامه، هرکس(شخص مسؤل) باید آن را در اداره خود اجرا کند.
دستورالعمل هفدهم: ممنوع شدن تماس تلفنی دختران را رادیوها و تلویزیونها در ولایت خوست
قوماندانی امنیه خوست در نامهای رسمی، ضمن ممنوع اعلام کردن هر نوع تماس تلفنی دختران با رادیوها و تلویزیوهای این ولایت، به مسؤلان رسانهها هشدار داد در صورتی که زمینه تماس تلفنی دختران با رسانهها را فراهم کنند، احضار و مورد پیگیرد قرار خواهند گرفت.مرکز خبرنگاران افغانستان به نسخهای از یک نامه رسمی که 5 حوت 1402 به امضاء «عبدالرشید عمری» قوماندان امنیه طالبان در ولایت خوست صادر شده است، دسترسی پیدا کرده است. در این نامه آمده است:«بعضی از رادیوهای خصوصی خوست به فساد اخلاقی دامن می زنند که مثال خوب آن نشر درسهای مکاتب و یا برنامههای اجتماعی است که در آن دختران زیادی سهم میگیرند.» قوماندان امنیه خوست گفته است:« با سوء استفاده از همین برنامههای درسی و اجتماعی، دختران در وقت رسمی و غیر رسمی با گردانندگان برنامهها تماسهای غیرمشروع تلفونی برقرار میکنند که این نوع تماسهای تلفونی از یک سو جامعه را به سوی فساد اخلاقی سوق میدهد و از طرف دیگر خلاف موازین اسلامی میباشد».
در نامه با بیان اینکه رادیوها و تلویزیونهای محلی برای نشر برنامههای درسی مکاتب از ریاست معارف جواز ندارند، از ریاست اطلاعات و فرهنگ این ولایت خواسته شده است تا این نامه را به رسانهها ابلاغ کند. قوماندانی امنیه خوست در پایان نامه هشدار داده است در صورتی که رسانههای محلی به فراهم کردن زمینه تماس تلفنی دختران با برنامههای این رسانهها ادامه دهند، مسؤلان آنها احضار و تحت تعقیب قانونی قرار خواهد گرفت.
قابل یادآوری است که این دستورالعملها در حالی صادر شده و جنبه اجرایی گرفتهاند که مسؤلان وزارت اطلاعات و فرهنگ و سخنگوی طالبان بارها از تائید تلویحی قوانین رسانهای کشور(قانون رسانههای همگانی، قانون دسترسی به اطلاعات) مربوط به دوره حکومت جمهوری اسلامی خبردادهاند. در یکی از نخستین واکنشها در این زمینه، ذبیحالله مجاهد سخنگوی طالبان در 13 دلو 1400 در نشستی با خبرنگاران در کابل گفت که قانون رسانهها را مطالعه کردهاند و نقصی در آن نیافتهاند. وی افزود که در حال حاضر در کابل و ولایات از این قانون استفاده میشود. در 17 میزان 1401، حیات الله مهاجر فراهی، معین نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ«امارت اسلامی» در دیدار با خبرنگاران در هرات گفت که طرح تعدیل این قوانین آماده شده و برای توشیح به رهبری «امارت اسلامی» در قندهار فرستاده شده است. به گفته فراهی، این قوانین با«اندکی تغییر» به دسترس رسانهها قرار خواهد گرفت. اما با وصف اینکه قوانین رسانهای دوره نظام جمهوری قابل اجرا خوانده شدهاند، به موازات این قوانین دستورالعملهایی صادر شدهاند که وضعیت حقوقی هیچ یک از آنها مشخص نیست ولی در جایگاه قوانین رسانهای امارت اسلامی قرار دارند و با جدیت عملی میشوند. برخی از دستورالعملها از سوی رهبری طالبان در قندهار و یا شماری از سوی سخنگویان و یا وزارتهای اطلاعات و فرهنگ، امر به معروف و نهی از منکر طالبان و حتی در یک مورد از سوی مقامهای محلی در سطح ولایت صادر شده است. این دستورها انجام برخی کارها از سوی خبرنگاران و رسانهها را ممنوع میکند اما در مورد پیامدهای سرکشی از آن چیزی نمیگوید. با اینحال، یافتههای مرکز خبرنگاران افغانستان نشان میدهد که خبرنگارانی که این دستورها را نادیده گرفتهاند، تهدید و یا زندانی شدهاند و رسانهها نیز با اقدامهای تنبیهی از جمله منع فعالیت موقت یا دائمی مواجه شدهاند.
بررسی و تحلیل مرکز خبرنگاران افغانستان از این دستورالعملها و جدیت «امارت اسلامی» در اجرای آن نشان میدهد که به احتمال زیاد طرح تعدیل قوانین رسانهای که گفته میشود به زودی توشیح خواهد شد، فراتر از آن «تغییرات اندکی» است که تا اکنون اعلام شده است.
این مطلب 5 حوت 1402 به روز شده است.