عشق را میتوان زمانی دید که خبرنگاری به عشق انسانها و نشان دادن درد و رنج آنها به درون سختیها پا گذاشته و از جان و دل مایه میگذارد.
شناسنامه
نام کتاب: رهنمای تدوین پالیسی امنیتی رسانههای خبری در افغانستان
مرکز خبرنگاران افغانستان
نویسنده: احمد قریشی
ویراستار: ذبیح الله نوری
طرح جلد و برگ آرایی: عصمت الله احراری
تیراژ: ۱۰۰۰ نسخه
نوبت چاپ: چاپ نخست، خزان ۱۳۹۸
وب سایت: https://afjc.af
ایمیل: این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
شماره تماس: ۰۷۰۸۱۹۸۶۳۴
حق چاپ و نشر برای مرکز خبرنگاران افغانستان محفوظ است
فهرست
مقدمه
در مورد رهنمای تدوین پالیسی امنیتی رسانهها
فصل اول: امنیت رسانهها از نظر حقوق داخلی و بینالمللی
۱-۱: امنیت رسانهها در حقوق بینالمللی
۲-۱: امنیت رسانهها در حقوق داخلی
فصل دوم: پالیسی امنیتی
۲-۱: پالیسی امنیتی چیست؟
۲-۲: نکات مهم در تدوین و اجرای پالیسی امنیتی یک رسانه
۲-۳: تدابیر اجرای پالیسی
۲-۴: آمادگی
۲-۵: تائید ماموریتهای پرخطر
۲-۶: تدابیر پس از رویداد و یا ختم ماموریت
۲-۷: تیم مدیریت بحران
فصل سوم: امنیت دیجیتال
۳-۱: خطر حمله سایبری برای ارعاب و یا اخاذی
۳-۲: جاسوسی حکومت و یا نهادهای امنیتی و استخباراتی
فصل چهارم: امنیت روحی و روانی
۴-۱: استرس و اضطراب
۴-۲: نشانههای اضطراب در خبرنگار
۴-۳: درمان استرس و اضطراب خبرنگاران
مقدمه
جنگ و منازعه در افغانستان که اکنون حدود چهار دهه است ادامه دارد، زمینهساز ویرانی کشور، خشونت و آسیب فراوان به مردم شده است. این روند به ویژه پس از سال ۱۳۸۰ هجری خورشیدی که نظام سیاسی جدید در کشور روی کار آمد و افغانستان به مرور شاهد ایجاد و رشد رسانههای مختلف بود، به شکلی دیگر ادامه پیدا کرده است و به همه اقشار به ویژه جامعهی رسانهای کشور آسیبهای زیادی وارد کرده است.
در دو دهه اخیر موارد متعدد از تهدید و حمله به تاسیسات رسانهای و یا کارمندان رسانههای مختلف در افغانستان رخ داده است که قربانیان زیادی نیز داشته است. حمله مرگبار افراد مسلح به رادیو همصدا در تالقان ( سال ۱۳۹۷)، حمله مرگبار به رادیو و تلویزیون ملی در جلال آباد ( سال ۱۳۹۶)، حمله به رادیوهای صدای عدالت و سرحد در فیروزکوه و حریق آنها (سال ۱۳۹۶)، حمله مرگبار به موترحامل کارمندان تلویزیون طلوع در کابل (سال ۱۳۹۴)، حمله به برخی از رسانهها در کندز و غارت تجهیزات آنها(سال ۱۳۹۴) و یا حمله به ساختمان رادیو پیمان و غارت آن در پلخمری( سال ۱۳۸۹)، از جمله موارد عمده حمله به رسانهها در سالهای اخیر بوده است.
آمار مرکز خبرنگاران افغانستان نشان میدهد که از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۸هجری خورشیدی، حدود ۱۱۰ خبرنگار و کارمند رسانهای نیز بر اثر رویدادهای عمدتا امنیتی در مناطق مختلف کشور جان خود را از دست دادهاند.
در حقوق بینالمللی و داخلی، رسانهها(کارمندان، تاسیسات و تجهیزات آنها)- نهادهای غیر نظامی به حساب میآیند و باید مورد احترام قرار بگیرند و ازهرگونه تعرض مصون باشند. به طور بنیادی و با توجه به بیطرف بودن رسانهها، امنیت و مصونیت رسانهها در افغانستان نباید یک نگرانی جدی میبود اما روند کنونی تهدید و یا حمله بر رسانهها و خبرنگاران در کشور باعث شده است که تامین امنیت و مصونیت آنها به یک مسأله جدی تبدیل شود.
با توجه به این وضعیت، مسؤلان رسانهها به ویژه رسانههای خبری که بیشتر در معرض تهدید هستند، مسؤلیت سنگین و مهمی به عهده دارند و لازم است بخاطر مصون ماندن از خطرهای موجود، به طور مداوم، مقایسهای از تاثیر کار خود و میزان ریسک موجود در محل فعالیتشان داشته باشند و برمبنای آن تدابیرلازم را بخاطر کاهش سطح خطر علیه سازمان خود روی دست بگیرند؛ هر چند امکان فعالیت عاری از ریسک و خطر امنیتی وجود ندارد.
تدوین تدابیر لازم در قالب پالیسی یا خط مشی امنیتی به رسانهها کمک میکند برنامههای ویژه امنیتی را برای تامین امنیت و مصونیتشان فراهم نمایند و بیشتر از پیش بر مسأله امنیت تاسیسات، تجهیزات رسانهای و کارمندانشان تمرکز کرده و همه توان و امکانات خود را برای مراقبت بهتر از خود بسیج کنند.
با در نظرداشت اهمیت پالیسی امنیتی برای رسانههای کشور، مرکز خبرنگاران افغانستان این رهنما را تدوین و تهیه کرده است و به مدیریت رسانههای مختلف به ویژه رسانههای خبری توصیه میکند مطابق با توانایی و امکاناتشان، پالیسی امنیتی خود را برای شرایط پر خطر و بحرانی از جمله جنگ، منازعه، آشوب و شورش، تظاهرات و حوادث طبیعی و انسانی آماده کنند.
در مورد رهنمای تدوین پالیسی امنیتی رسانهها در افغانستان
معیارهای مورد نظر در رهنمای تدوین پالیسی یا خطمشی امنیتی رسانهها به عنوان توصیههای مهم ارایه میشوند و به هیچوجه قطعی و قابل استفاده در همه موارد نیستند و نه هم میتوانند تضمین کننده امنیت و مصونیت یک رسانه و کارمندانش باشد. ممکن است زمینه برخورد هر رسانه (در اینجا بر رسانههای خبری تمرکز شده است) با شرایط اضطراری و خطرهایی که کارمنداناش با آن مواجه است، متفاوت باشد اما دراین رهنما تلاش شده است معیارهای عمدهای که بیشتر کابرد دارند توصیه شوند تا به رسانههای خبری کمک کند با در نظرداشت آنها پالیسی امنیتی خود را بسازند و امنیت خود را با خلاقیت و توان خود تامین کنند.
برخی از رسانهها پالیسیهای امنیتی خود را برای اینکه با نیازهای تازهشان مطابق باشد، بهطور دوامدار بهروز میکنند اما شمار زیادی از پالیسیها به دلایلی کارآمد نیستند، چون مطابق با نیاز، بهروز رسانی نشدهاند یا اینکه روی کاغذ وجود دارند اما به آن عمل نشده است. شمار زیادی از رسانهها حتی در مورد امنیت و مصونیت کارمندانشان به ویژه خبرنگاران که به ماموریتهای خطرناک اعزام میشوند هیچ پالیسی امنیتی ندارند و یا اینکه پالیسی امنیتیشان مبهم است و تعهداتشان در قبال امنیت و مصونیت کارمندان واضح نیست. درحالی که برخی از نهادهای رسانهای پالیسیهای امنیتی مفیدی دارند و به صورت واضح به خطرهای احتمالی و چگونگی واکنش و رسیدهگی به آنها پرداختهاند از جمله خطرهایی که کارمندان زن با آن مواجه میباشند.
رهنمای تدوین پالیسی امنیتی رسانهها در افغانستان از سوی مرکز خبرنگاران افغانستان تهیه شده است و در تهیه آن، از دانش و تجارب برخی از نهادهای بینالمللی از جمله بنیاد بینالمللی رسانههای زنان(IWMF)، کمیته بینالمللی صلیب سرخ) ICRC)، نهاد حقوق بشری خط مقدم(Frontline Defenders) و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) UNESCO) استفاده شده است.
مرکز خبرنگاران افغانستان، یک نهاد غیر دولتی و مستقل است که در سال ۱۳۸۹ بخاطر حمایت از خبرنگاران و رسانهها در افغانستان ایجاد شد. دفتر این نهاد در کابل است و در ولایات مختلف کشور نماینده دارد.
آموزش فنون و تکنیکهای خبرنگاری، برگزاری نشستها و همایشهای مرتبط با آزادی بیان و رسانههای آزاد، اطلاع رسانی و دادخواهی در مورد وضعیت خبرنگاران و رسانهها در افغانستان، نشر فرصتهای کاری و آموزشی برای خبرنگاران، همکاری با نهادهای بینالمللی و محلی در کشورهای مختلف در زمینههای مرتبط به ویژه دادخواهی برای حقوق خبرنگاران و رسانهها، برگزاری جشنوارههای رسانهای و تقدیر از خبرنگاران و رسانههای برتر در کشور، از جمله برنامههای عمده مرکز خبرنگاران افغانستان میباشد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد مرکز خبرنگاران افغانستان میتوانید به وبسایت این نهاد مراجعه کنید و یا با ما از طریق ایمیل و یا تلفون ارتباط برقرار کنید.
فصل اول
امنیت رسانهها از نظر حقوق بینالمللی و داخلی
۱-۱: امنیت رسانهها در حقوق بینالمللی
مطابق با حقوق بینالمللی بشردوستانه، تاسیسات رسانهای به عنوان بنیان غیرنظامی شناخته میشوند، باید تحت حفاظت بوده و از هرگونه تعرض مصون باشند:
الف) کنوانسیون های ژنو
طبق کنوانسیونهای ژنو(۲۱ اسد ۱۳۲۸ هجری خورشیدی) و پروتکولهای الحاقی آن(۱۸جوزا ۱۳۵۶ هجری خورشیدی) که به اصول و حقوق بشردوستانه در زمان جنگ میپردازند، اهداف غیرنظامی، تمام اهدافی هستند که نظامی محسوب نمیشوند. کنوانسیونهای ژنو، حملههای کور و بدون هدف که به طور معمول به غیرنظامیان آسیب میرساند را ممنوع کرده است و گفته است که نه تنها غیرنظامیان نباید مورد هدف قرار بگیرند بلکه در حمله به اهداف نظامی باید احتیاط لازم صورت بگیرد تا به تاسیسات و مناطق غیرنظامی و تجیهزات و لوازم آنها آسیب نرسد.
ب) کنوانسیون لاهه
مسأله برخورداری تاسیسات رسانهای از امنیت و مصونیت در کنوانسیون لاهه (۱۳۳۳ هجری شمسی) برای حمایت از املاک/اموال فرهنگی در حالت درگیری و منازعه، نیز مطرح شده و از طرفین مخاصمه خواسته شده است به تاسیسات رسانهای به عنوان اهداف غیرنظامی برخورد کرده و از آنها حفاظت کنند.
۱-۲: امنیت رسانهها در حقوق داخلی
امنیت و مصونیت کارمندان رسانهها، مسؤلیت ابتدایی اداره یک رسانه میباشد و این موضوع نه تنها یک نگرانی اخلاقی است، بلکه یک تعهد قانونی صریح نیز میباشد که مطابق با قوانین افغانستان باید اجرا شود:
الف) قانون اساسی
قانون اساسی افغانستان(مصوب ۱۴ جدی ۱۳۸۲)، در ماده سی و چهارم، آزادی بیان را «حق» مردم افغانستان دانسته که از «تعرض» مصون می باشد و مردم میتوانند با رعایت احکام مندرج این قانون به هر وسیلهای از جمله از طریق نوشته، تصویر و یا وسایل دیگر ابراز کنند.
ب) قانون رسانههای همگانی
قانون رسانههای همگانی افغانستان (مصوب ۱۰ سنبله ۱۳۸۷) نیز به این موضوع پرداخته است. در این قانون به ویژه مادههای دوم و چهارم به حمایت از حقوق خبرنگاران، تامين شرايط فعاليت آزاد رسانهها و تقویت آنها در کشور اشاره شده است که همانا در برگیرنده امنیت رسانهها میشوند و باید مورد احترام قرار گرفته و رعایت شوند.
ج) مقرره طرز تاسیس و فعالیت رسانههای همگانی خصوصی
مقرره طرز تاسیس و فعالیت رسانههای همگانی خصوصی (مصوب ۲۱/۵/۱۳۹۴ کابینه دولت ج.ا.ا)، نیز به مسأله امنیت رسانهها پرداخته است. طبق بند ۷ ماده شانزدهم این مقرره، صاحب امتیاز رسانه و نهاد رسانهای مکلف است جهت تامین امنیت کارکنان رسانه تدابیر لازم امنیتی را مطابق با احکام قانون اتخاذ کند. همچنان، مطابق با ماده هفدم این مقرره، هرگاه کارکن رسانه معلول، شهید و یا مفقود گردد مطابق با احکام قوانین حقوق و امتیازهای معلولین و بازماندهگان شهدا و مفقودین، مستحق حقوق و امتیازهای مربوط به آن میگردد.
در ماده هجدم این مقرره در ارتباط به امتیازهای کارمندان رسانهها چنین گفته شده است:
(۱) کارکنان رسانه که جهت پوشش خبری به ساحه میروند، مستحق امتیازهای تشویقی شناخته میشوند که اندازه آن به موافقت طرفین تعیین میشود؛
(۲) خبرنگاران و همکارانشان که جهت پوشش خبری به ساحات جنگی توظیف میشوند، در هر روز مستحق معادل دو روز معاش ماهوار میگردند؛
(۳) تهیه گزارش از هر رویداد تروریستی معادل معادل یک روز محاسبه میشود.
در ماده بیست و هشتم مقرره (بخش مکلفیتهای اداره) گفته شده است که رسانه مکلف است که محیط مناسب و مصون از خشونت و آزار و اذیت کارکنان، بخصوص برای کارمندان زن را فراهم سازد و قواعد حفاظت کار و تخنیک ایمنی کار برای کارمندان را رعایت کند.
فصل دوم
پالیسی امنیتی
۲-۱: پالیسی امنیتی چیست؟
تعیین و تعریف هر آنچه که به معنای ایمنسازی یک سیستم، سازمان یا نهاد باشد را خط مشی امنیتی یا پالیسی امنیتی میگویند. پالیسی امنیتی به طور معمول رویکرد پیشگیرانه دارد و یک رسانه خبری را به عنوان یک سازمان و نهاد، با موضوع با اهمیت «ایمنی» سر و سامان میدهد.
درحالی که موضوع حفاظت از رسانه به ویژه جان خبرنگار و یا سایر کارمندان آن اولویت دارد و باید حتیالامکان از پذیرش ریسکهای امنیتی خودداری کرد، اداره یک رسانه نمیتواند بخاطر اینکه ریسک امنیتی موجود است، از پیگیری اهداف حرفهای خود دست بردارد. در این حالت، ایجاب میکند که یک رسانه به ویژه رسانههای خبری که در حال حاضر در افغانستان با تهدیدهای فزاینده مواجه میباشند، پالیسی و پروتوکلهای امنیتی داشته باشند تا بر اساس آن بخاطر تامین امنیتاش(تاسیسات وتجهیزات رسانه و کارمندان) اقدام کنند.
پالیسی امنیتی، اصول کاری رسانه را در زمینه تامین امنیت و مصونیت و نقشها و مسؤلیتهای مسؤلان رسانه و کارمندان را بیان میکند. برخی از رسانهها این سند را بهگونه نوشته شده در اختیار ندارند اما به هرحال پالیسی امنیتی رسانه باید به دسترس کسانی که از آن متاثر میشوند، قرار داشته باشد و موافقت و همراهی آنها در این راستا ضرور میباشد. در اختیار داشتن پالیسی امنیتی نوشته شده، دسترسی به آن، پیشبرد و اجرای خوب آنرا فراهم میسازد.
هدف پالیسی امنیتی این است که به رسانه زمینه مدیریت تهدید و خطر را فراهم سازد تا کارمندان، تاسیسات و تجهیزات خود را محافظت کند.
۲-۲: نکات مهم در تدوین و اجرای پالیسی امنیتی یک رسانه
برای تدوین یک پالیسی فراگیر امنیتی، مدیریت رسانه اصول کاریاش را در زمینه تامین امنیت و مصونیت رسانه با موافقت و همراهی کارمندان بیان می کند. در پالیسی امنیتی که به طور منظم( معمولا هر سال) مطابق با شرایط و وضعیت امنیتی محل فعالیت بهروز میگردد، چگونگی اجرای آن و مسؤلیت و نقش اداره رسانه و هر یک از کارمندان به وضاحت بیان میشود.
مدیریت رسانه با توجه به نظرها و پیشنهادهای کارمندان، ارزیابی و تحلیل امنیتی را بر مبنای تهدیدها و خطرهای احتمالی برای رسانه و کارمندان انجام میدهد. این تهدیدها و خطرها میتواند شامل موارد زیر باشد(تنها محدود به این موارد نیست):
- حملهی مسلحانه/فیزیکی و انفجارعلیه رسانه(ساختمان، تجهیزات فنی)؛
- حملهی مسلحانه/فیزیکی و انفجارعلیه کارمندان؛
- حمله با استفاده از مواد شیمیایی، مواد سمی و زهرآلود و سایر موارد مشابه علیه رسانه و کارمندان آن؛
- حوادث طبیعی، انسانی و بیماریهای واگیر برای کارمندان؛
- زخم برداشتن و یا مرگ کارمندان
- حملهی سایبری علیه رسانه و یا کارمندان آن؛
- اختلال روانی کارمندان
مدیریت رسانه بر مبنای ارزیابی و تحلیل صورت گرفته، تدابیر لازم را روی دست میگیرد.
۲-۳: تدابیر اجرای پالیسی امنیتی
مدیریت رسانه باید با در نظرداشت ارزیابی و تحلیل امنیتی از شرایط و وضعیت محل فعالیت رسانه و یا محل ماموریت خبرنگار، تدابیر لازم را روی دست بگیرد. این تدابیر میتواند در برگیرنده آمادگی برای احتمال وقوع رویداد، در زمان رویداد و اقدامهای پس از آن(در دفتر و ساختمان رسانه و یا ماموریت های خبرنگاران در خارج از دفتر) باشد.
۲-۴: آمادگی
نکات برجسته در زمینه آمادگی برای خطر احتمالی:
الف) تجهیز فیزیکی، امنیتی و تخنیکی ساختمان رسانه (شامل تقویت بنیه فیزیکی، استخدام محافظ آموزش دیده و نصب کمرههای امنیتی) و آموزش حفظ امنیت و مصونیت و نجات به کارمندان مستقر در ساختمان رسانه
ب) آموزش اختصاصی خبرنگاران اعزامی به ماموریتهای کاری
اداره رسانه میتواند با بودجه خود خبرنگاران را در زمینههای مورد نیاز آموزش بدهد و یا اینکار را با همکاری نهادهای خبرنگاری و یا نهادهای مرتبط انجام دهد. این آموزشها میتواند شامل موارد زیر باشد:
- چگونگی کار در محیطهای خصمانه و یا دچار منازعه، جنگ و آشوب، ناامنیهای مدنی و شورش؛
- تحلیل ریسک و برنامهریزی برای خطر احتمالی (به طور مثال خطر وقوع انفجار/های بعدی و یا هدف قرار گرفتن در ساحه رویداد، حمله فیزیکی، شیمیایی، مواد سمی، ماین و مواد انفجاری، آدمربایی و گروگان گیری و یا مشکل حاد صحی)؛
- مهارتهای نجات در شرایط بحرانی و یا مواجه با خطر از جمله در ساحه دارای ماین و مواد انفجاری، کمین، درگیری، تظاهرات، تنش و آشوب، زلزله، سیلاب، برفکوچ و آتش سوزی؛
- کمکهای اولیه صحی؛
- مهارتهای مذاکره در حالتهای آدمربایی و یا گروگانگیری؛
- پوشش فاجعههای طبیعی و انسانی( از جمله زلزله، سیلاب، برف کوچ و آتش سوزی) و یا بیماریهای واگیر؛
- امنیت دیجیتال از جمله روشهای استفاده از تلفون در محیطهای پرخطر، حملههای سایبری، رمزگذاری ایمیل و حسابهای کاربری در شبکههای اجتماعی
- روانشناسی و مراقبت از عواطف
ج) آمادگی خبرنگار برای اعزام به ماموریت پرخطر
مدیریت رسانه خبری پیش از اعزام خبرنگار به ماموریت کاری پرخطر، باید آنچه را که در این راستا مهم است، در نظر بگیرد.
نکات برجسته در این زمینه:
- رسانه خبری باید از قبل مطمئن شود که خبرنگار و یا تیم خبری از آمادگی کامل روحی و جسمی برای انجام ماموریت برخوردار است؛
- این موضوع شاید شامل حال همه کارمندان رسانه نشود اما خبرنگارانی که به ماموریتهای خطرناک اعزام میشوند باید بیمه شده باشند؛
- تمام اطلاعات ابتدایی و خلاصه ارزیابی امنیتی از محل رویداد و یا مسیر راه با خبرنگار شریک شود. این احتمال وجود دارد که خبرنگار/تیم خبری در مسیر راه هدف قرار بگیرد، در میان درگیری طرفین متخاصم گیر کند، با کمین و یا حمله تک تیراندازها مواجه شود، هنگام پوشش رویداد هدف قرار بگیرد، و یا سایر خطرها؛
- مدیر رسانه و یا شخص مسؤل باید مطمئن شود که خبرنگار از تجهیزات کافی برای پوشش رویداد برخوردار است و زمینه اعزام او به ساحه ماموریت فراهم شده است. تجهیزات مورد نیاز خبرنگار میتواند شامل دستگاهها و یا ابزارآلات کاری تخنیکی مورد نیاز، واسکت و کلاه زره و کفش(بوت) و لباس مناسب باشد و اگر ماموریت در محیط دورافتاده و کوهستانی است، تلفون ماهوارهای/ستلایت و یا سیم کارت شبکههای مخابراتی فعال در منطقه، و پوشاک و خوراک مناسب و بسته نجات شامل کمکهای اولیه صحی مد نظر گرفته شود؛
- مدیر مسؤل رسانه باید مطمئن شود که خبرنگار اعزامی به ماموریتهای پرخطر وسیله نقلیه مطمئن همراه با تجهیزات مورد نیاز در اختیار دارد؛
- اگر درگیری مسلحانه، انفجار و سایر رویدادهای خطرناک رخ داده است، مسؤل رسانه نباید خبرنگار را بخاطر اعزام فوری به محل و یا نزدیکی بیش از حد به محل رویداد تحت فشار قرار دهد. خبرنگار باید بتواند با تشخیص خود و با درنظرداشت میزان خطر و ریسک موجود تصمیم بگیرد.
۲-۵: تائید ماموریتهای پرخطر
با توجه به میزان خطرهایی که برای خبرنگاران اعزامی به ساحه جنگ، محلهای دچار منازعه، پرتنش و یا ناآرام وجود دارد، باید اعزام خبرنگار و یا تیم خبری به اینگونه ماموریتها از سوی شخص اول و یا افراد با صلاحیت رسانه مورد تائید قرار بگیرد. هر قدریکه مسؤلان رسانه در این زمینه با مسؤلیت عمل کنند، به همان پیمانه سطح خطر و ریسک امنیتی برای خبرنگار کاهش پیدا میکند.
۲-۶: تدابیر پس از رویداد و یا ختم ماموریت
بخاطر تامین حقوق خبرنگاران، اداره رسانه چگونگی حمایت متناسب مالی، تدارکاتی و اخلاقی از خبرنگار را در صورت بروز تهدید جانی و یا رویدادهای منجر به آسیب دیدهگی جسمی و یا مرگ مطابق با قوانین کشور در نظر میگیرد.
۲-۷: تیم مدیریت خطر و بحران
بخاطر احتمال وقوع خطر امنیتی بزرگ و پیچیده، نیاز است که تیم مدیریت خطر و یا بحران در اداره رسانه ایجاد شود. این تیم در رسانههای کوچکتر میتواند دربرگیرنده کارمندان ارشد رسانه و یا افراد آشنا به مسائل باشد و در قالب یک چوکات منظم شکل بگیرد تا در شرایط پرخطر و بحرانی مدیریت امور را بدست داشته باشد.
مدیریت رسانه با توجه به اینکه احتمال بروز خطر و بحران در همه حالتها وجود دارد و باید بهجای خودداری از مواجه با خطر و یا ریسک، به مدیریت آنها بپردازد؛ تاثیرات منفی آنها کاهش را کاهش و محیطی فراهم کند که خبرنگار/کارمند بتواند در آن کار کند و اینکه در مجموع رسانه باید در این زمینه به همه کارمندانش پاسخگو باشد.
تیم مدیریت خطر و بحران باید احتمال تهدید جدی امنیتی و بروز رویدادهای خطرناک را بررسی کند و پیشفرضهایی را مد نظر داشته باشد که امکان دارد برای رسانه و یا کارمندان آن رخ دهد:
الف) سناریوهای احتمالی علیه رسانه(ساختمان، کارمندان، تجهیزات فنی و تخنیکی)؛ تنها محدود به چند سناریوی زیر نیست:
- حملهی مسلحانه؛
- نصب ماین مغناطیسی به دروازه و یا وسایط نقلیه دفتر؛
- پرتاب بمب دستی، راکت و یا هاوان به سوی دفتر یا ساختمان رسانه؛
- حمله با مواد سمی، شیمیایی و یا آتشزا؛
- حملهی تظاهرکنندهگان و افراد دزد و غارتگر؛
- حملهی سایبری؛
- نیاز به تخلیه ساختمان رسانه و انتقال کارمندان به محل امن؛
- قطع برق ساختمان و یا سایر تاسیسات رسانه؛
- قطع خطوط ارتباطی تلفون و یا اینترنت؛
- بازداشت کارمندان؛
- آدمربایی و یا گروگانگیری توسط مهاجمان؛
- جراحت و یا مرگ خبرنگار/کارمند رسانه؛
- حوادث از جمله آتشسوزی و یا زلزله
ب) سناریوهای احتمالی علیه کارمندان(خارج از محیط رسانه)؛ تنها محدود به چند سناریوی زیر نیست:
- حملهی مسلحانه یا انفجار هنگام عزیمت به محل رویداد و یا در برگشت؛
- انفجار و یا حمله مسلحانه در محل رویداد به ویژه انفجار و حمله هدفمند(مثلا در جریان حمله یک گروه مخاصم به مکان و تجمع خاصی، امکان وقوع انفجارهای بعدی و هدف قرار گرفتن خبرنگار نیز وجود دارد)؛
- حمله با مواد سمی؛ شیمیایی؛ تیزاب و یا گازهای خطرناک؛
- گیرماندن در کمین طرفین متخاصم؛
- قرار گرفتن در میدان ماین و مواد انفجاری؛
- آدمربایی و گروگانگیری؛
- تعرض به خبرنگار به ویژه به خبرنگار زن؛
- تهدید و خطر بعد از پایان زمان رسمی کار( مثلا هنگام حضور خبرنگار/کارمند در خانهاش)؛
- تهدید و حمله سایبری و هک حسابهای خبرنگار در شبکههای اجتماعی؛
- زخم برداشتن و یا مرگ خبرنگار/کارمند
تیم مدیریت خطر و یا بحران میتواند توسط رئیس/مدیرمسؤل رسانه و یا عضو ارشد با صلاحیت و آگاه به امور مدیریت شود. این تیم باید بتواند متناسب به وضعیت منطقه در هر زمانی که ایجاب میکند تشکیل جلسه بدهد و سناریوهای احتمالی در مورد امنیت رسانه و کارمندان آن را مورد بررسی قرار داده و نسبت به آن آمادگی بگیرد.
برای اجرایی شدن بهتر پالیسی امنیتی لازم است که تیم مدیریت خطر و بحران، برنامه امنیتی دقیق همراه با جزئیات طرح کرده و راههای اجرای آن را به درستی بسنجد و با توجه به امکان تغییر شرایط، برنامه امنیتی را به طور مداوم مورد بازبینی قرار دهد.
فصل سوم
امنیت دیجیتال
امروزه با پیشرفت تکنالوژی ارتباطات، و اتکای روز افزون به اینترنت، رسانهها و خبرنگاران نیز بیشتر از پیش به پیشبرد کارهایشان به فضای دیجیتال و اینترنت وابستگی پیدا کرده اند. اما به همان پیمانه که تکنالوژی دیجیتال و اینترنت پیشرفت داشته است، سطح تهدید و خطر برای کابران اینترنت نیز افزایش یافته است.
تلفونهای همراه، کمپیوترها و اینترنت ابزارهای مهم کاری در کار رسانهای و عناصر مهم در ارتباط و هماهنگی کاری خبرنگاران و همچنین محل ذخیره اطلاعات از جمله اطلاعات حساس آنان میباشد. متأسفانه، این ابزارها شایعترین وسیله برای فشار، ارعاب، محدود کردن، کنترل و مداخله و نظارت بر فعالیتهای رسانهها و خبرنگاران نیز میباشند.
۳-۱: خطر حمله سایبری برای ارعاب و یا اخاذی
مدیریت رسانهها باید در نظر داشته باشند که خطر حملههای سایبری، هک وبسایت و حسابهای رسانه در شبکههای اجتماعی به شکل بالقوه وجود دارد. مهاجم میتواند با در اختیار گرفتن کنترول وبسایت و یا حسابهای یک رسانه در شبکههای اجتماعی، امنیت آنرا تحت شعاع قرار دهد و از آن برای اهداف خود استفاده کند.
افزون بر رسانهها، خبرنگاران نیز به دلیل اتکا به کار با اینترنت و حضور در فضای مجازی، ممکن است با خطر مواجه شوند. حمله سایبری به حسابهای شخصی خبرنگاران و آزار و اذیت در محیط دیجیتال به طور فزایندهای امنیت خبرنگاران را تحت شعاع قرار داده و سبب شده است برخی به خودسانسوری روی آورند و یا حتی از فضای مجازی دوری کنند. این نوع ارعاب بیشتر برای خبرنگاران تحقیقی و یا خبرنگاران زن رخ میدهد و عاملان آن خبرنگاران را بخاطر نشر و یا نشر نکردن موضوع خاصی مورد آزار و اذیت قرار میدهند.
دزدی و نشر بدون اجازه و یا مغرضانه تصاویر و یا خاطرات شخصی وخانوادهگی خبرنگاران، گزینهای معمول برای آزار و اذیت آنان است. شخص و یا نهادی که در پی اینگونه کارها میباشد، تلاش میکند خبرنگار را تحت فشار قرار داده و خواستههای خود بر قربانی بقبولاند.
در عینحال دیده شده است که برخی از رسانههای خبری شاید به شکل ناخواسته کارمندان و به ویژه خبرنگارانشان را با تاکید بر فعال بودن در شبکههای اجتماعی از جمله فیسبوک و توییتر در معرض آزار و اذیت آنلاین قرار دادهاند و یا گاهی رسانهها نیز به سبب ناآگاهی کارمندانش از تکنالوژی ارتباطات، آسیبپذیر شدهاند.
۳-۲: جاسوسی حکومت و یا نهادهای امنیتی و استخباراتی
افزون بر موارد فوق، مسأله جاسوسی گسترده در ارتباطات دیجیتال از سوی حکومت و یا نهادهای امنیتی و استخباراتی نیز مطرح است. حفاظت از حریم خصوصی و امنیت آنلاین باید اولویت ذهنی اداره رسانه و خبرنگاران باشد چون از دست دادن دادهها(اطلاعات) خصوصی و محرم خبرنگار میتواند علاوه بر رسانه و یا خبرنگار، خانواده و نزدیکان خبرنگار را نیز در معرض خطر قرار دهد.
بنابر معلومات وبسایت آموزش خبرنگاری «Poynter »، بسیاری از پروتوکلهایی که در کنار هم اینترنت را میسازند، از جمله« HTTP» برای (وبگردی) و« FTP » برای (انتقال فایل) و « SMTP » برای (ایمیلرسانی) بهصورت پیشفرض امن نیستند. به عبارت سادهتر، دادههایی که روی این پروتوکلها منتقل میشوند بهطور بالقوه میتوانند توسط هر کس دیگری نظارت شوند.
این البته خاصیتی است که اینترنت را تبدیل به بزرگترین شبکه بهاشتراکگذاری دادهها میکند، رسانهها اگر با دادههای حساس سر و کار دارند، حتما باید از نسخه امن این پروتکولها استفاده کنند، یا از سرویسهای جانبی که این دادهها را برای آنها رمزگذاری میکنند.
مسأله این است که بسیاری از کاربران مثلا وقتی در حال ارسال ایمیلاند، فقط به دریافتکننده ایمیل فکر میکنند، در حالی که این ایمیل پیش از رسیدن به مقصد در قالب پاکتی از دادهها از دل سرورها و مسیریابهای بسیاری عبور می کنند و در هر نقطهای ممکن است توسط شخصی که نمیدانید کیست، بازبینی یا ذخیره شود. هرکسی که به این کمپیوترها یا مسیریابها دسترسی داشته باشد، میتواند از محتوای این پاکتهای داده باخبر شود. با این حساب فکر نکنید که در حال فرستادن یک پاکت پوستی بسته شده هستید؛ آنچه از طریق ایمیل ارسال میشود بیشتر به کارت پُستال شبیه است که ممکن است کسانی آن را ببینند.
تدابیر پیشگیرانه بخاطر امنیت دیجیتال
مدیریت رسانه میتواند با نظرداشت اینگونه خطرها و تهدیدها در مشورت با افراد تخنیکی و آگاه، پالیسی ویژه امنیت دیجیتال را تهیه کند تا بتواند بر اساس آن تهدیدها و خطرهای فضای آنلاین را ارزیابی نموده و راههای مقابله با آن را پیدا کرده و عملی کند.
ارتقاء امنیت دیجیتال با استفاده از دستگاهها و نرم افزارهای توصیه شده توسط افراد تخنیکی و آگاه و آموزش کارمندان میتوانند تدابیر لازم و مفید در این زمینه باشند. سازمان حقوق بشری خط مقدم(Frontline Defenders)، تدابیری را به شرح زیر برای حفظ امنیت دیجیتال توصیه کرده است:
- چگونگی مراقبت از کمپیوتر، بدافزارها و هکرها؛
- چگونگی مراقبت از اطلاعات در برابر خطرهای فیزیکی؛
- چگونگی ایجاد رمز عبور مطمئن و نگهداری از آنها؛
- چگونگی مراقبت از فایل های محرمانه؛
- چگونگی بازیابی اطلاعات از دسترفته؛
- چگونگی حذف اطلاعات محرمانه؛
- چگونگی حفظ حریم شخصی در ارتباطات اینترنیتی؛
- چگونگی ناشناس ماندن و راه ها مقابله با سانسور اینترنت؛
- محافظت از اطلاعات شخصی هنگام استفاده از شبکههای اجتماعی؛
- چگونگی استفاده امن از تلفونهای همراه(ساده) و تلفونهای هوشمند
برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه به وبسایت به سازمان حقوق بشری خط مقدم(https://securityinabox.org/fa/ ) مراجعه کنید.
فصل چهارم
امنیت روانی
یکی دیگر از موارد مهم که تا اکنون در رسانههای افغانستان به آن کمتر توجه شده است، مسأله امنیت روحی و روانی کارمندان است. بهطور معمول، کارمندان رسانهها به ویژه خبرنگاران در افغانستان به دلیل وضعیت غیر عادی کشور و یا کار در شرایط نامناسب، بحرانی و خشونتزا، دچار استرس شدید و اضطراب میشوند.
۴-۱: استرس و اضطراب
این فرض درست است اگر اینگونه بگوییم بیشتر ما استرس را به شکلی تجربه کرده ایم؛ چه در یک ضرب العجل کاری، چه بهخاطر انجام یک ماموریت و یا یک تصمیم مهم، استرس داشتهایم. میتوان گفت که خبرنگاران و سایر کارمندان رسانه در حالت استرس میدانند که چه چیزی آنها را نگران میکند اما به نوعی با حس بیقراری مواجه هستند. مثلا نگران هستند که اگر در راستای ماموریت کاریشان فلان کار را انجام دهند یا ندهند مشخص نیست چه نتیجهای بگیرند.
اما اضطراب، از ترس، ناراحتی و نگرانی ناشی میشود و دلیل آن ناشناخته است و یا در مورد آن آگاهی کمتری داریم. خبرنگار دچار اضطراب ممکن است قادر به بیان چیزی بیشتر از این حس نباشد که هیچ چیزی سر جایش نیست و از حالت عادی بیرون است و به نوعی با یک حس درماندهگی و ناتوانی مواجه است. خبرنگارانی که شغل آنها مشاهده و گزارش رویدادهاست، تماشای فجایع آشکار انسانی و محیطی میتواند آنها را مضطرب کند و دچار عوارض عاطفی سازد. خبرنگاران در اینگونه حالتها ممکن است در معرض و تجربه ضربه روحی آنچه که کارشناسان آن را «ضربۀ تاثیرپذیری» یا «ثانویه» مینامند، قرار بگیرند.
۴-۲: نشانههای اضطراب در خبرنگار
- یک خبرنگار دچار استرس شدید و مضطرب ممکن است نگرانتر، زودرنجتر، منزویتر، بیحالتر افسردهتر، غمگینتر یا عصبانیتر به نظر برسد، و این احساسات ممکن است به صورت مداوم یا در نوسان باشد؛
- نشانههای فیزیکی میتواند شامل اختلال در خواب یا غذا خوردن، تندی ضربان قلب، عرق کردن، وحشت زدهگی، سردرد، تهوع و همچنین مصرف مواد مخدر با علائم درد قفسه سینه باشد؛
- تیره شدن روابط شخصی و کاری اغلب شایع است به طوری که به نظر میآید فرد به خود فشار میآورد و به شکل غیرعادی بر کاری تمرکز میکند و یا وسواس بیشتر بخرج میدهد.
۴-۳: درمان استرس و اضطراب خبرنگاران
خبرنگارانی که دچار استرس شدید و اضطراب میشوند، به عنوان بخشی از پیامدهای کار در شرایط پرخطر و بحرانی تحت پوشش اداره رسانه قرار دارند و مدیریت رسانه باید تشدید استرس در خبرنگاران و بروز اضطراب در آنان را جدی بگیرد. اینگونه حالتها ممکن است به ادامه کار حرفهای خبرنگار، زندگی شخصی و اجتماعی او نیز اثرهای منفی و زیانباری داشته باشد.
اداره رسانه باید به خبرنگار و یا سایر کارمندانی که به استرس شدید و اضطراب دچار شده اند، کمک کند با همکاری یک روانشناس از این وضعیت بیرون شوند. مدیرمسؤل و یا شخص با صلاحیت در رسانه باید فرهنگ بیان اینگونه آسیببها را مروج ساخته و زمینه آنرا فراهم سازد و به کسی که از وضعیت رنج می برد فرصت بدهد آنرا با همکاران خود شریک سازد و راههای درمانش را نیز بررسی کند.
پایان